శ్రీరాజోవాచ
కస్య హేతోః పరిత్యక్తా ఆచార్యేణాత్మనః సురాః
ఏతదాచక్ష్వ భగవఞ్ఛిష్యాణామక్రమం గురౌ
గురువు శిష్యున్ని ఎలా విడిచిపెట్టాడు. శిష్యుడు చేసిన తప్పు ఏమిటి.
శ్రీబాదరాయణిరువాచ
ఇన్ద్రస్త్రిభువనైశ్వర్య మదోల్లఙ్ఘితసత్పథః
మరుద్భిర్వసుభీ రుద్రైరాదిత్యైరృభుభిర్నృప
ఇంద్రుడు త్రైలోక్య రాజ్య మదముతో ఉన్నాడు.
విశ్వేదేవైశ్చ సాధ్యైశ్చ నాసత్యాభ్యాం పరిశ్రితః
సిద్ధచారణగన్ధర్వైర్మునిభిర్బ్రహ్మవాదిభిః
విద్యాధరాప్సరోభిశ్చ కిన్నరైః పతగోరగైః
నిషేవ్యమాణో మఘవాన్స్తూయమానశ్చ భారత
సిద్ధులూ సాధ్యులూ గంధర్వులూ మొదలైన వారందరూ సేవిస్తూ ఉంటే
ఉపగీయమానో లలితమాస్థానాధ్యాసనాశ్రితః
పాణ్డురేణాతపత్రేణ చన్ద్రమణ్డలచారుణా
పాటలు పాడుతూ సేవిస్తూ ఉండగా దేవ సభలో సింహాసనం మీద తెల్లని గొడుగు కింద కూర్చుని ఉన్నాడు
యుక్తశ్చాన్యైః పారమేష్ఠ్యైశ్చామరవ్యజనాదిభిః
విరాజమానః పౌలమ్యా సహార్ధాసనయా భృశమ్
రాజలాంచనాలని తెలియబరచే గుర్తులతో పౌలోమితో సింహాసనం మీద ఉండగా
స యదా పరమాచార్యం దేవానామాత్మనశ్చ హ
నాభ్యనన్దత సమ్ప్రాప్తం ప్రత్యుత్థానాసనాదిభిః
అప్పుడూఉ బృహస్పతి వచ్చాడు. లేచి వెళ్ళి ఆయన ఎదురుపడి తీసుకు రాలేదు. కనీసం లేవలేదు.
వాచస్పతిం మునివరం సురాసురనమస్కృతమ్
నోచ్చచాలాసనాదిన్ద్రః పశ్యన్నపి సభాగతమ్
ఆయనను చూచి కూడా ఇంద్రుడు సింహాసనం మీద నుండి లేవలేదు. ఆ బృహస్పతిని దేవతలతో బాటు రాక్షసులు కూడా నమస్కారం చేస్తారు.
తతో నిర్గత్య సహసా కవిరాఙ్గిరసః ప్రభుః
ఆయయౌ స్వగృహం తూష్ణీం విద్వాన్శ్రీమదవిక్రియామ్
అది చూసి, సంపద ఇచ్చే మదం ఎలాంటిదో తెలుసు కాబట్టి, బృహస్పతి ఏమీ అనకుండా తన ఇంటికి వెళ్ళిపోయాడు.
తర్హ్యేవ ప్రతిబుధ్యేన్ద్రో గురుహేలనమాత్మనః
గర్హయామాస సదసి స్వయమాత్మానమాత్మనా
గురువు గారు వెళ్ళిపోయేసరికి తన తప్పు తాను తెలుసుకున్నాడు. తనను తానే నిందించుకున్నాడు.
అహో బత మయాసాధు కృతం వై దభ్రబుద్ధినా
యన్మయైశ్వర్యమత్తేన గురుః సదసి కాత్కృతః
చంచల బుద్ధితో తప్పు చేసాను. ఐశ్వర్యమదం బాగా ఎక్కి సభకు వచ్చిన గురువును తిరస్కరించాను.
కో గృధ్యేత్పణ్డితో లక్ష్మీం త్రిపిష్టపపతేరపి
యయాహమాసురం భావం నీతోऽద్య విబుధేశ్వరః
ఐశ్వర్య మదముతో గురువును అవమానించాను. అందుకే బుద్ధిమంతుడెవడూ ఐశ్వర్యమునూ ఇంద్ర సామ్రాజ్యపదవినీ కోరుకోరు. ఆ సంపదతోటే దేవతలలో పుట్టి కూడా రాక్షస బుద్ధిని పొందాను.
యః పారమేష్ఠ్యం ధిషణమధితిష్ఠన్న కఞ్చన
ప్రత్యుత్తిష్ఠేదితి బ్రూయుర్ధర్మం తే న పరం విదుః
పారమేష్ఠ్య ఆసనములో ఉన్నప్పుడు గురువు వచ్చినా లేవరాదని కొందరంటారు గానీ వారికి ధర్మం తెలియదు.
తేషాం కుపథదేష్టౄణాం పతతాం తమసి హ్యధః
యే శ్రద్దధ్యుర్వచస్తే వై మజ్జన్త్యశ్మప్లవా ఇవ
ఇలా చెడు దారి చెప్పే వారి మాట్లనూ నరకములో పడవేసే వారి మాటలనెవరు వింటారో వారు రాతిపడవలా మునిగిపోతారు. పెద్దలని అవమానించేది ధర్మం కాదు.
అథాహమమరాచార్యమగాధధిషణం ద్విజమ్
ప్రసాదయిష్యే నిశఠః శీర్ష్ణా తచ్చరణం స్పృశన్
ఆయన మాయనదరికీ గురువు. అంతుతెలియని బుద్ధి వైభవం కలవాడు. బ్రాహ్మణోత్తముడు. ఆయనను కపటము లేకుండా ప్రసన్నం చేసుకుంటాను. నా శిరస్సుతో వారి పాదాలను తాకుతాను.
ఏవం చిన్తయతస్తస్య మఘోనో భగవాన్గృహాత్
బృహస్పతిర్గతోऽదృష్టాం గతిమధ్యాత్మమాయయా
ఇలా ఆలోచిస్తూ ఉండగా ఇది తెలుసుకున్న బృహస్పతి తన ఇంటినుంచి తన యోగ శక్తితో అంతర్ధానం చెందాడు.
గురోర్నాధిగతః సంజ్ఞాం పరీక్షన్భగవాన్స్వరాట్
ధ్యాయన్ధియా సురైర్యుక్తః శర్మ నాలభతాత్మనః
ఇంద్రుడు సామ్రాట్ అయినా గురువు ఎక్కడ దాక్కున్నాడో తెలియలేకున్నాడు. అదే ఆలోచిస్తూ దేవతలందరినీ సమావేశపరచాడు. మనశ్శాంతి పొందలేదు
తచ్ఛ్రుత్వైవాసురాః సర్వ ఆశ్రిత్యౌశనసం మతమ్
దేవాన్ప్రత్యుద్యమం చక్రుర్దుర్మదా ఆతతాయినః
ఈ వార్త అసురులకు చేరింది. శుక్రాచార్యులవారి సలహాననుసరించి రాక్షసులు దేవతల మీదకి వచ్చారు
తైర్విసృష్టేషుభిస్తీక్ష్ణైర్నిర్భిన్నాఙ్గోరుబాహవః
బ్రహ్మాణం శరణం జగ్ముః సహేన్ద్రా నతకన్ధరాః
వారి బాణాలకు తట్టుకోలేక దేవతలందరూ బ్రహ్మగారి వద్దకు వెళ్ళి ప్రార్థించారు.
తాంస్తథాభ్యర్దితాన్వీక్ష్య భగవానాత్మభూరజః
కృపయా పరయా దేవ ఉవాచ పరిసాన్త్వయన్
దయతో వారిని ఓదారుస్తూ బ్రహ్మగారిలా అన్నారు.
శ్రీబ్రహ్మోవాచ
అహో బత సురశ్రేష్ఠా హ్యభద్రం వః కృతం మహత్
బ్రహ్మిష్ఠం బ్రాహ్మణం దాన్తమైశ్వర్యాన్నాభ్యనన్దత
ఇప్పుడు వస్తే ఏమి లాభం. మీరు చాలా పెద్ద అమంగళం చేసారు. ఐశ్వర్యమదముతో బ్రహ్మిష్ఠుడైన, ఇంద్రియ నిగ్రహం కలవాడైన, బృహస్పతిని అవమానించినందుకే ఈ ఫలితం.
తస్యాయమనయస్యాసీత్పరేభ్యో వః పరాభవః
ప్రక్షీణేభ్యః స్వవైరిభ్యః సమృద్ధానాం చ యత్సురాః
మీరు గురువును అవమానిస్తే శత్రువులు మిమ్ములను అవమానించారు. వారు మీకంటే తక్కువ వారు. పెద్దలనవమానిస్తే తక్కిన ఏవీ మనను కాపాడలేవు
మఘవన్ద్విషతః పశ్య ప్రక్షీణాన్గుర్వతిక్రమాత్
సమ్ప్రత్యుపచితాన్భూయః కావ్యమారాధ్య భక్తితః
ఆదదీరన్నిలయనం మమాపి భృగుదేవతాః
ఇది వరకు రాక్షసులు గురువును దిక్కరించే ఓడిపోయారు. ఇపుడాతప్పు మీరు చేసారు. గురు కృప ఉంటే చిన్నవాడు కూడా పెద్దవాడవుతాడు. అదే రాక్షసులు గురువు గారిని భక్తితో ఆరాధించి బాగా పెరిగిపోయారు. వారు అనుకుంటే ఇప్పుడు నా లోకాన్ని కూడా ఆక్రమించుకోగలరు, ఎందుకంటే వారు గురువే దైవముగా ఉండిన వారు. వారికి వారి గురువు ఏ మంత్రం ఇచ్చారో తెలియదు.
త్రిపిష్టపం కిం గణయన్త్యభేద్య మన్త్రా భృగూణామనుశిక్షితార్థాః
న విప్రగోవిన్దగవీశ్వరాణాం భవన్త్యభద్రాణి నరేశ్వరాణామ్
బ్రాహ్మణులూ పరమాత్మా గోవులు. ఈ మూటినీ ఆరాధించేవారికి ఎక్కడా ఏ అమంగళమూ జరుగదు. ఇప్పుడు ఒకటే మార్గము. వారికి గురువున్నారు మీకు గురువు లేరు. ముందు మీరు ఒక గురువును పట్టుకోండి.
తద్విశ్వరూపం భజతాశు విప్రం తపస్వినం త్వాష్ట్రమథాత్మవన్తమ్
సభాజితోऽర్థాన్స విధాస్యతే వో యది క్షమిష్యధ్వముతాస్య కర్మ
త్వష్ట యొక్క పుత్రుడు తపస్వీ మనోనిగ్రహం కలవాడూ అయిన విశ్వరూపుడు ఉన్నాడు. ఈయనను సక్రమముగా గౌర్వైంచ గలిగితే, తప్పు చేసినా ఊరుకుంటే, మీరు పోగొట్టుకున్నది మరలా ఆయన పొందింపచేస్తాడు
శ్రీశుక ఉవాచ
త ఏవముదితా రాజన్బ్రహ్మణా విగతజ్వరాః
ఋషిం త్వాష్ట్రముపవ్రజ్య పరిష్వజ్యేదమబ్రువన్
బ్రహ్మ ఈ విధముగా బోధించగానే వారు విగత జ్వరులై త్వాష్ట దగ్గరకు వెళ్ళాడు. వెళ్ళి కౌగిలించుకొని ఇలా అన్నాడు
శ్రీదేవా ఊచుః
వయం తేऽతిథయః ప్రాప్తా ఆశ్రమం భద్రమస్తు తే
కామః సమ్పాద్యతాం తాత పితౄణాం సమయోచితః
మేము నీకు అధితులుగా వచ్చాము. మేము నీకు తండ్రుల వరస వారము. మాకు ఈ సమయములో ఉన్న కోరిక మీరు తీర్చాలి. తండ్రిని సేవించుట సత్పుత్రుల పరమ ధర్మం సంతానం ఉన్నవారైనా సరే. ఇక బ్రహ్మచారులైన వారి గురించి వేరే చెప్పాలా?
పుత్రాణాం హి పరో ధర్మః పితృశుశ్రూషణం సతామ్
అపి పుత్రవతాం బ్రహ్మన్కిముత బ్రహ్మచారిణామ్
ఆచార్యో బ్రహ్మణో మూర్తిః పితా మూర్తిః ప్రజాపతేః
భ్రాతా మరుత్పతేర్మూర్తిర్మాతా సాక్షాత్క్షితేస్తనుః
గురువంటే పరబ్రహ్మ రూపం, ప్రజాపతి స్వరూపం తండ్రి, అన్నగారు మరుత్తుల స్వరూపం, తల్లి భూమికి ప్రతిరూపం.
దయాయా భగినీ మూర్తిర్ధర్మస్యాత్మాతిథిః స్వయమ్
అగ్నేరభ్యాగతో మూర్తిః సర్వభూతాని చాత్మనః
చెల్లెలు దయకు ప్రతిరూపం, ధర్మానికి ప్రతిరూపం ఆత్మ. అథితికి మర్యాద చేస్తే తనను తాను గౌరవించుకున్నట్లు అభ్యాగతుడు అగ్నికి ప్రతిరూపం, అన్ని ప్రాణులూ తనకు ప్రతిరూపాలు.
తస్మాత్పితౄణామార్తానామార్తిం పరపరాభవమ్
తపసాపనయంస్తాత సన్దేశం కర్తుమర్హసి
నీ తండ్రులమైన మేము శత్రువుల చేత అవమానించబడి ఉన్నాము. మా మాట వినవలసినది నీవు. ఈ ఆపదలో నిన్ను పురోహితునిగా ఉండాలనుకుంటున్నాము.
వృణీమహే త్వోపాధ్యాయం బ్రహ్మిష్ఠం బ్రాహ్మణం గురుమ్
యథాఞ్జసా విజేష్యామః సపత్నాంస్తవ తేజసా
నీవు చిన్నవాడవైనా బ్రహ్మిష్ఠుడవు బ్రాహ్మణుడవు. నీ తేజస్సుతో మేము శత్రువులను సులభముగా గెలవాలి.
న గర్హయన్తి హ్యర్థేషు యవిష్ఠాఙ్ఘ్ర్యభివాదనమ్
ఛన్దోభ్యోऽన్యత్ర న బ్రహ్మన్వయో జ్యైష్ఠ్యస్య కారణమ్
అవసరం వచ్చినప్పుడు చిన్నవారి కాళ్ళు పట్టుకోవడం తక్కువతనం కాదు. వేదం కంటే ఇతర చోటనే చిన్నా పెద్దా అన్న లెక్క వస్తుంది. వైదిక ప్రక్రియలో వయస్సును లెక్కపెట్టాల్సిన పని లేదు.
శ్రీఋషిరువాచ
అభ్యర్థితః సురగణైః పౌరహిత్యే మహాతపాః
స విశ్వరూపస్తానాహ ప్రసన్నః శ్లక్ష్ణయా గిరా
ఇది విన్న మహాతపస్వి అయిన విశ్వరూపుడు ఇలా అన్నాడు.
శ్రీవిశ్వరూప ఉవాచ
విగర్హితం ధర్మశీలైర్బ్రహ్మవర్చౌపవ్యయమ్
కథం ను మద్విధో నాథా లోకేశైరభియాచితమ్
ప్రత్యాఖ్యాస్యతి తచ్ఛిష్యః స ఏవ స్వార్థ ఉచ్యతే
బుద్ధిమంతుడెవడూ పురోహితునిగా ఉండటానికి ఒప్పుకోడు. తపస్సుతో వచ్చే బ్రహ్మవర్చస్సంతా ఖర్చుపెట్టించేది పౌరోహిత్యము. కానీ మీరు లోకపాలకులు. మీచే యాచించబడిన దాన్ని తిరస్కరించ కూడదు. తిరస్కరిస్తే మీకూ నాకూ తేడా ఉండదు. అలా చేస్తే నేను స్వార్థపరున్ని అవుతాను.
అకిఞ్చనానాం హి ధనం శిలోఞ్ఛనం తేనేహ నిర్వర్తితసాధుసత్క్రియః
కథం విగర్హ్యం ను కరోమ్యధీశ్వరాః పౌరోధసం హృష్యతి యేన దుర్మతిః
మాలాంటి వారికి రెండు వృత్తులు ఉన్నాయి. శిల ( కిందబడిన దాన్ని ఏరుకోవడం) ఉంచ వృత్తి. శిలోచనమే మాకు ధనం. పది మంది నిందించే పౌరోహిత్యం చేస్తే దుష్టబుద్ధి కలవాడు సంతోషిస్తాడు.
తథాపి న ప్రతిబ్రూయాం గురుభిః ప్రార్థితం కియత్
భవతాం ప్రార్థితం సర్వం ప్రాణైరర్థైశ్చ సాధయే
మీరడిగిన దాన్ని నా ప్రాణం ఇచ్చైనా తీరుస్తాను.
శ్రీబాదరాయణిరువాచ
తేభ్య ఏవం ప్రతిశ్రుత్య విశ్వరూపో మహాతపాః
పౌరహిత్యం వృతశ్చక్రే పరమేణ సమాధినా
ఇలా వారి మాట విని వారితరపున పౌరోహిత్యం స్వీకరించాడు.
సురద్విషాం శ్రియం గుప్తామౌశనస్యాపి విద్యయా
ఆచ్ఛిద్యాదాన్మహేన్ద్రాయ వైష్ణవ్యా విద్యయా విభుః
శుక్రాచార్యుల మాయా విద్యతో రాక్షసులు సంపాదించిన త్రైలోక్యరాజ్యాన్ని వైష్ణవీ విద్యతో గెలిచి ఇంద్రునికి ఇచ్చాడు
యయా గుప్తః సహస్రాక్షో జిగ్యేऽసురచమూర్విభుః
తాం ప్రాహ స మహేన్ద్రాయ విశ్వరూప ఉదారధీః
ఇలా వైష్ణవ విద్యతో గెలిచిన రాజ్యాన్ని ఇంద్రునికిచ్చాడు. ఇలా వైష్ణవీ విద్యను ఇంద్రునికిచ్చాడు విశ్వరూపుడు.