శ్రీశుక ఉవాచ
త ఏవం శంసతో ధర్మం వచః పత్యురచేతసః
నైవాగృహ్ణన్త సమ్భ్రాన్తాః పలాయనపరా నృప
వృత్తాసురుడు చెప్పిన మాటలని భయముతో వణికిపోతూ ఉన్న రాక్షసులు పట్టించుకోలేదు.
విశీర్యమాణాం పృతనామాసురీమసురర్షభః
కాలానుకూలైస్త్రిదశైః కాల్యమానామనాథవత్
కాలం దేవతలకు అనుకూలముగా ఉంది.
దృష్ట్వాతప్యత సఙ్క్రుద్ధ ఇన్ద్రశత్రురమర్షితః
తాన్నివార్యౌజసా రాజన్నిర్భర్త్స్యేదమువాచ హ
ఇది చూసి ఇంద్ర శత్రువైన వృత్తాసురునికి కోపం వచ్చింది. వారందినీ ఆపి "మీర్చ్ చేస్తున్న పని ఏంటి" అని
కిం వ ఉచ్చరితైర్మాతుర్ధావద్భిః పృష్ఠతో హతైః
న హి భీతవధః శ్లాఘ్యో న స్వర్గ్యః శూరమానినామ్
యుద్ధములో పలాయనం చేయకూడదు, పలాయనం చేస్తున్న వారిని చంపకూడదు. పారిపోవడం ఎంత అధర్మమో పారిపోతున్న వారిని చంపడం అంతకన్నా అధర్మం. మేము వీరులమని చెప్పుకునే వారెవరూ పారిపోతున్నవారిని చంపరు
యది వః ప్రధనే శ్రద్ధా సారం వా క్షుల్లకా హృది
అగ్రే తిష్ఠత మాత్రం మే న చేద్గ్రామ్యసుఖే స్పృహా
నిజముగా మీకంత భయము ఉంటే ప్రాణాల మీద ఆశలేని నన్ను చంపండి.
ఏవం సురగణాన్క్రుద్ధో భీషయన్వపుషా రిపూన్
వ్యనదత్సుమహాప్రాణో యేన లోకా విచేతసః
అన్ని లోకాలూ భయపడి వణికిపోయేలా ఒక పెద్ద సింహ నాదం చేసాడు వృత్తాసురుడు
తేన దేవగణాః సర్వే వృత్రవిస్ఫోటనేన వై
నిపేతుర్మూర్చ్ఛితా భూమౌ యథైవాశనినా హతాః
వృత్తాసుర్డు అస్త్ర శస్త్రాలేమీ ప్రయోగించలేదు. అతను గట్టిగా అరిస్తేనే సగం మంది దేవతలు పడిపోయారు. ఆ సైన్యాన్ని వృత్తాసురుడు పాదములతో తొక్కుకుంటూ వెళ్ళాడు
మమర్ద పద్భ్యాం సురసైన్యమాతురం నిమీలితాక్షం రణరఙ్గదుర్మదః
గాం కమ్పయన్నుద్యతశూల ఓజసా నాలం వనం యూథపతిర్యథోన్మదః
మదించిన ఏనుగు ఎలా అర్ణ్యాన్ని ధ్వంసం చేస్తుందో కోపించిన వృత్తాసురుడు దైవసైన్యాన్ని అలా ధ్వంసం చేసాడు.
విలోక్య తం వజ్రధరోऽత్యమర్షితః స్వశత్రవేऽభిద్రవతే మహాగదామ్
చిక్షేప తామాపతతీం సుదుఃసహాం జగ్రాహ వామేన కరేణ లీలయా
ఇలా వృత్తాసురుడు భీభత్సం చేస్తుంటే ఇంద్రుడు తన గదను పర్యోగించాడు. ఆ గదను వృత్తాసురుడు ఎడమ చేత్తో పట్టుకుని, ఆ గదతో ఐరావతాన్ని కుమంభ స్థానం మీద కొట్టాడు. వజ్రాయుధముతో కొట్టబడినట్టుగా ఆ ఐరావతం ఆ దెబ్బకు ఘీంకరించింది.
స ఇన్ద్రశత్రుః కుపితో భృశం తయా మహేన్ద్రవాహం గదయోరువిక్రమః
జఘాన కుమ్భస్థల ఉన్నదన్మృధే తత్కర్మ సర్వే సమపూజయన్నృప
ఐరావతో వృత్రగదాభిమృష్టో విఘూర్ణితోऽద్రిః కులిశాహతో యథా
అపాసరద్భిన్నముఖః సహేన్ద్రో ముఞ్చన్నసృక్సప్తధనుర్భృశార్తః
ఆ ఐరావతం వెనక్కు పరిగెత్తింది.
న సన్నవాహాయ విషణ్ణచేతసే ప్రాయుఙ్క్త భూయః స గదాం మహాత్మా
ఇన్ద్రోऽమృతస్యన్దికరాభిమర్శ వీతవ్యథక్షతవాహోऽవతస్థే
అప్పుడు ఇంద్రుడు తన అమృతహస్తముతో నిమిరేసరికి ఆ బాధంతా పోయింది ఐరావతానికి
స తం నృపేన్ద్రాహవకామ్యయా రిపుం వజ్రాయుధం భ్రాతృహణం విలోక్య
స్మరంశ్చ తత్కర్మ నృశంసమంహః శోకేన మోహేన హసన్జగాద
వజ్రాయుధాన్ని తీసుకుని ఐరావతం మీద తనతో యుద్ధానికి వచ్చిన తన సోదరున్ని చంపిన ఇంద్రున్ని చూచి వృత్తాసురుడు శోకముతో మోహముతో, కొంచెం నవ్వు నవ్వి ఇలా అన్నాడు
శ్రీవృత్ర ఉవాచ
దిష్ట్యా భవాన్మే సమవస్థితో రిపుర్యో బ్రహ్మహా గురుహా భ్రాతృహా చ
దిష్ట్యానృణోऽద్యాహమసత్తమ త్వయా మచ్ఛూలనిర్భిన్నదృషద్ధృదాచిరాత్
ఇంతకాలానికి అదృష్టం బాగుండి నీవు నా కళ్ళెదురుగా కనపడ్డావు. నీవు బ్రాహ్మణున్నీ సోదరునీ గురువునీ చంపావు (విశ్వరూపుడు). మూడు హత్యలు చేసిన నీకు ధర్మం కూడా తెలుసా. నీవు నా ముందర దొరికావు నా అదృష్టం వలన.ఇంతకాలానికి నా ఋణం తీర్చుకుంటున్నాను.
యో నోऽగ్రజస్యాత్మవిదో ద్విజాతేర్గురోరపాపస్య చ దీక్షితస్య
విశ్రభ్య ఖడ్గేన శిరాంస్యవృశ్చత్పశోరివాకరుణః స్వర్గకామః
ఏ పాపమూ చేయని వాడూ, బ్రాహ్మణుడూ, గురువూ, యజ్ఞ్యములో దీక్ష తీసుకున్నవాడు, నిరాయుధుడు అయిన విశ్వరూపున్ని దయలేనివాడవై స్వర్గాన్ని కోరి పశువును చంపినట్లు చంపావు.
శ్రీహ్రీదయాకీర్తిభిరుజ్ఝితం త్వాం స్వకర్మణా పురుషాదైశ్చ గర్హ్యమ్
కృచ్ఛ్రేణ మచ్ఛూలవిభిన్నదేహమస్పృష్టవహ్నిం సమదన్తి గృధ్రాః
ఇలాంటి పని చేసినందు వలన కీర్తీ సంపదా వినయమూ దయా పోయాయి. ఇంతవరకూ అందరూ రాక్షసులను నిందించేవారు. నీ పని వలన రాక్షసులే నయమనిపించావు. ఇలాంటి నిన్ను నా శూలముతో చీలుస్తాను. చనిపోయిన తరువాత దహహ సంస్కారాలు చేయకముందే పైన ఎదురు చూస్తున్న గ్రద్దలు భుజిస్తాయి.
అన్యేऽను యే త్వేహ నృశంసమజ్ఞా యదుద్యతాస్త్రాః ప్రహరన్తి మహ్యమ్
తైర్భూతనాథాన్సగణాన్నిశాత త్రిశూలనిర్భిన్నగలైర్యజామి
నీవే కాక ఇంకా దేవతలెవరెవరీతే నా మీద దాడి చేయడానికి వస్తారో వారిని నా శూలముతో సంహరిస్తాను. ఒక వేళ నేను త్రిశూలముతో నిన్ను చంపకముందే నన్ను నీవు చంపితే వచ్చిన పని పూర్తి చేసుకున్నందుకు పెద్దల చేత కీర్తించబడతాను. రెండు రకాలుగా నేను బ్రాతృ ఋణాన్ని తీర్చుకున్నవాడిని అవుతాను.
అథో హరే మే కులిశేన వీర హర్తా ప్రమథ్యైవ శిరో యదీహ
తత్రానృణో భూతబలిం విధాయ మనస్వినాం పాదరజః ప్రపత్స్యే
నేనింత మాట్లాడుతుంటే నీవు వజ్రాయుధాన్నెందుకు ప్రయోగించడం లేదు. ఇది వరకు నీవు ప్రయోగించిన గదలాగ నీ వజ్రాయుధం కూడా వ్యర్థమవుతుందని భయపడుతున్నాఅవా?
సురేశ కస్మాన్న హినోషి వజ్రం పురః స్థితే వైరిణి మయ్యమోఘమ్
మా సంశయిష్ఠా న గదేవ వజ్రః స్యాన్నిష్ఫలః కృపణార్థేవ యాచ్ఞా
పిసినారిని యాచించినవాడిలాగ నా మీద ప్రయోగించిన వజ్రాయుధం కూడా వ్యర్థమవుతుందని భయపడుతున్నావా.
నన్వేష వజ్రస్తవ శక్ర తేజసా హరేర్దధీచేస్తపసా చ తేజితః
తేనైవ శత్రుం జహి విష్ణుయన్త్రితో యతో హరిర్విజయః శ్రీర్గుణాస్తతః
నీ వజ్రాయుధం ధధీచి మహర్షి తేజస్సుతో శ్రీమహావిష్ణువు తేజస్సుతో నిండి ఉంది. ఇదంతా నీకు చెప్పింది శ్రీర్మహావిష్ణువే. శ్రీమహావిష్ణువు చేతా ఆజ్ఞ్యాపించబడి ఆయన తేజస్సుతో కూడి ఉన్న వజ్రాయుధముతో నన్ను సంహరించు. పరమాత్మ ఎటువైపు ఉంటాడో అటు వైపే గెలుపూ, సంపదా, మంచి గుణాలూ ఉంటాయి. అలాంటి శ్రీహరి నీవైపు ఉన్నాడు.
అహం సమాధాయ మనో యథాహ నః సఙ్కర్షణస్తచ్చరణారవిన్దే
త్వద్వజ్రరంహోలులితగ్రామ్యపాశో గతిం మునేర్యామ్యపవిద్ధలోకః
నీ వజ్రాయుధముతో నన్ను తొందరగా కొడితే నీకు సహాయము చేసిన శ్రీమహావిష్ణువు పాదములలోకి నేను ప్రవేశించి ఆయన లోకానికే వెళతాను. ఈ లోకాలన్ని వదిలి పరమాత్మ పాదముల యందు చేరుతాను.
పుంసాం కిలైకాన్తధియాం స్వకానాం యాః సమ్పదో దివి భూమౌ రసాయామ్
న రాతి యద్ద్వేష ఉద్వేగ ఆధిర్మదః కలిర్వ్యసనం సమ్ప్రయాసః
పరమాత్మను చేరిన వాడికి స్వర్గ బ్రహ్మలోకములో లేని సంపదలన్నీ చేరతాయి. ద్వేషమూ అజ్ఞ్యానమూ బాధా ఉద్వేగమూ పరమాత్మ దగ్గర ఉంటే రావు. అక్కడ ఉంటే ఉండే సంపదలలో కోటి వంతు కూడా బయట ఉండవు. అలాంటి లోకాన్ని నేను పొందుతాను.
త్రైవర్గికాయాసవిఘాతమస్మత్పతిర్విధత్తే పురుషస్య శక్ర
తతోऽనుమేయో భగవత్ప్రసాదో యో దుర్లభోऽకిఞ్చనగోచరోऽన్యైః
మూడు లోకాలలో ఉండి సంచరించిన బాధ అంతా పరమాత్మే పోగొడతాడు. అలాంటి స్థానం ఉంటేనే భగవంతుని అనుగ్రహం మనకు లభించినట్లు లెక్క. భగవంతుని దయ ఏమీ లేని వారికే దొరుకుతుంది. భగవంతుని మనం చేరాలన్నా భగవంతుడు మనని చేరాలన్నా భగవంతుని కన్నా మనకు వేరొక రక్షణం ఉండకూడదు. ఆయనను మించిన మరొక రక్షణా ఆస్తి పాస్తులూ లేనివాడి దగ్గరకే పరమాత్మ లభిస్తాడు. అలా ఏమి లేని వారికి లభించే పరమాత్మ దయ నీవు వజ్రాయుధముతో కొడితే లభిస్తుంది.
అహం హరే తవ పాదైకమూల దాసానుదాసో భవితాస్మి భూయః
మనః స్మరేతాసుపతేర్గుణాంస్తే గృణీత వాక్కర్మ కరోతు కాయః
నేను పరమాత్మ యొక్క దాసులకు దాసున్ని. నీవు వజ్రాయుధముతో కొడితే పరమాత్మ పాదమే దిక్కు అనుకునే వారికి నేను దాసున్ని అవుతాను. పరమాత్మ దాస్యం లభిస్తే పరమాత్మ దాసులకు దాసున్ని ఐతే మనస్సు పరమాత్మ యొక్క గుణములను స్మరిస్తుంది, వాక్కు పరమాత్మ నామాన్ని జపిస్తుంది, శరీరము పరమాత్మ కైంకర్యము చేస్తుంది. త్రికరణములతో పరమాత్మనే ధ్యానించాలి.
న నాకపృష్ఠం న చ పారమేష్ఠ్యం న సార్వభౌమం న రసాధిపత్యమ్
న యోగసిద్ధీరపునర్భవం వా సమఞ్జస త్వా విరహయ్య కాఙ్క్షే
ఇంద్రున్ని ముందు పెట్టుకుని పరమాత్మకే విజ్ఞ్యప్తి చేస్తున్నాడు. నిన్ను తప్ప మరి నేను దేన్నీ కోరను. స్వర్గలోకాధిపత్యం, బ్రహ్మలోకాధిపత్యం గానీ, భూలోక చక్రవర్తిత్వం గానీ, రసాతలాధిపత్యం గానీ కోరను. నిన్ను తప్ప యోగాన్ని సిద్ధినీ మోక్షాన్ని కూడా కోరను.
అజాతపక్షా ఇవ మాతరం ఖగాః స్తన్యం యథా వత్సతరాః క్షుధార్తాః
ప్రియం ప్రియేవ వ్యుషితం విషణ్ణా మనోऽరవిన్దాక్ష దిదృక్షతే త్వామ్
రెక్కలు రాని పక్షులు తమ తల్లితండ్రులు ఆహారం వెతకడానికి వెళితే అవి వారు వచ్చే వరకూ ఎదురు చూచినట్లుగా, పాలు తాగే దూడలు తమ తల్లుల కోసం ఎదురు చూస్తున్నట్లుగా, ఎడబాటు చెందిన ప్రియున్ని చేరుకోవాలని ప్రియురాలు ఎలా ఎదురు చూస్తుందో అలా నిన్ను చూడతానికి నా మనసు తహ తహ లాడుతోంది.
మమోత్తమశ్లోకజనేషు సఖ్యం సంసారచక్రే భ్రమతః స్వకర్మభిః
త్వన్మాయయాత్మాత్మజదారగేహేష్వాసక్తచిత్తస్య న నాథ భూయాత్
నాకు మోక్షము కూడా ఇవ్వకరలేదు, నాకు సంసారములో ఉంచి నా మన్సును భార్యా పిల్లలలో లగ్నమయ్యేట్లుగా చేయకు. నిరంతరం నీ భక్తులతో స్నేహం ఉండేట్లు చేయి. శరీరమూ భార్యా బంధువులూ ఇలూ సంపదా, మొదలైన వాటి యందు మనసు ఉండకుండా నీ భక్తుల యందు స్నేహం ఉండే జన్మలు ఎన్ని ఇచ్చినా నాకు ఇష్టమే. నీవు జ్ఞ్యాపకం ఉండే జన్మలు ఎన్ని వచ్చినా నాకు ఫర్వాలేదు. ఇది నేను కోరుతున్నాను.