గృహస్థ ఏతాం పదవీం విధినా యేన చాఞ్జసా
యాయాద్దేవఋషే బ్రూహి మాదృశో గృహమూఢధీః
గృహస్థాశ్రమ విధానాన్ని వివరించండి
శ్రీనారద ఉవాచ
గృహేష్వవస్థితో రాజన్క్రియాః కుర్వన్యథోచితాః
వాసుదేవార్పణం సాక్షాదుపాసీత మహామునీన్
గృహస్థుడు గృహస్థాశ్రమానికి కావలసిన పనులు చేస్తూ వాసుదేవార్పణం చేయాలి. అలా చేయాలంటే మహా మునులను సేవించాలి
శృణ్వన్భగవతోऽభీక్ష్ణమవతారకథామృతమ్
శ్రద్దధానో యథాకాలముపశాన్తజనావృతః
మాటి మాటికీ పరమాత్మ యొక్క దివ్యమైన అవతార కథలను సమయపాలన పాటిస్తూ శాంతమైన స్వభావం కలవారితో కలిసి శ్రద్ధగా వింటూ ఉండాలి. దాని వలన నాది అన్న భావన పోతుంది.
సత్సఙ్గాచ్ఛనకైః సఙ్గమాత్మజాయాత్మజాదిషు
విముఞ్చేన్ముచ్యమానేషు స్వయం స్వప్నవదుత్థితః
ఇలాంటి వారితో సంగం వలన మెల్లమెల్లగా తన మీదా భర్య మీదా ఇల్లు మీదా ఆస్తి మీదా ఆసక్తి తగ్గుతుంది. ఒక్కొక్క ఆసక్తి తొలగుతున్నకొద్దీ కలగని లేచినవాడిలా అవుతాడు.
యావదర్థముపాసీనో దేహే గేహే చ పణ్డితః
విరక్తో రక్తవత్తత్ర నృలోకే నరతాం న్యసేత్
ఇంటి మీద కానీ ఒంటి మీద కానీ పని ఉన్నంతవరకే ఏర్పాటు చేసుకోవాలి. ఎక్కువ ప్రేమను పెంచుకోకు. బతుకుకు ఎంత అవసరమో అంత వాడుకో. అలా అని సన్యాసిలాగ విరక్తునిలాగ కనపడకు. ఎంతో తాపత్రయపడుతున్నవాడిలాగ ఉనండాలి. ప్రేమించినట్లు కనపడాలి. కానీ పరమాత్మనే ప్రేమించాలి. మానవలోకములో ఉన్నా తాను ఒక శరీరి అన్న స్పృహను వదలాలి
జ్ఞాతయః పితరౌ పుత్రా భ్రాతరః సుహృదోऽపరే
యద్వదన్తి యదిచ్ఛన్తి చానుమోదేత నిర్మమః
బంధువులూ కొడుకులూ మొదలినవారితో వాదించకు, మమకారం లేకుండా వారు చెప్పినది ఆమోదించు. ఏ ఆమోదములో మనకారముండకూడదు.
దివ్యం భౌమం చాన్తరీక్షం విత్తమచ్యుతనిర్మితమ్
తత్సర్వముపయుఞ్జాన ఏతత్కుర్యాత్స్వతో బుధః
దివ్యమైన భోగాలు పరమాత్మ వేటిని ప్రసాదిస్తే వాటిని అనుభవించు. బుద్ధిమంతుడు ఇలా చేయాలి
యావద్భ్రియేత జఠరం తావత్స్వత్వం హి దేహినామ్
అధికం యోऽభిమన్యేత స స్తేనో దణ్డమర్హతి
ఎంత ఆహారం మన కడుపు నింపుతుందో అదే నీది. అంత కన్నా ఎక్కువ దాచుకున్నవాడు దొంగ, శిక్షార్హుడు.
మృగోష్ట్రఖరమర్కాఖు సరీసృప్ఖగమక్షికాః
ఆత్మనః పుత్రవత్పశ్యేత్తైరేషామన్తరం కియత్
లేళ్ళూ ఒంటెలూ గాడిదలూ పురుగులూ చీమలూ మొదలైనవి మన ఇంటిలోనే ఉంటాయి. వాటిని నీ కొడుకులులా చూడు. వాటినీ నీకూ తేడా లేదు. నీ దేహం లాంటిదే వాటి దేహం.
త్రివర్గం నాతికృచ్ఛ్రేణ భజేత గృహమేధ్యపి
యథాదేశం యథాకాలం యావద్దైవోపపాదితమ్
గృహస్థుడైనా ధర్మార్థ కామాలను కష్టపడి సేవించకూడదు. భగవంతుడు సహజముగా ఇవ్వని దాన్ని భగవంతుని నిర్భందించి పొందితే కలిగేది దుఃఖమే. దేశకాలానుగుణముగా భగవంతుడు ప్రసాదించిన దాన్ని
ఆశ్వాఘాన్తేऽవసాయిభ్యః కామాన్సంవిభజేద్యథా
అప్యేకామాత్మనో దారాం నృణాం స్వత్వగ్రహో యతః
వారి వారికి, పంచి ఇవ్వాలి. పురుషునికి కానీ స్త్రీకి కానీ నాది అన్న భావన, నా వస్తువు మీద మమకారం పెరిగేది పేళ్ళి అయిన తరువాతే.
జహ్యాద్యదర్థే స్వాన్ప్రాణాన్హన్యాద్వా పితరం గురుమ్
తస్యాం స్వత్వం స్త్రియాం జహ్యాద్యస్తేన హ్యజితో జితః
వీరు తమకు కావలసిన దాని కోసం, తండ్రినీ గురువునూ చంపుతారు. కొంతమంది స్త్రీలు వారు కోరుకున్న వాని కోసం భర్తను కూడా చంపుతుంది. చాలామందిని చంపడానికి కారణమైన వారు ప్రేమాస్పదులెలా అవుతారు. అలాంటి వారిని మొదలు వదిలిపెట్టారు. వారి మీద అతి ప్రేమ చూపకు. ఏ స్త్రీ కోసం వీరందరినీ చంపుతున్నావో ఆ స్త్రీ యందు నాది అన్న భావనను విడిచిపెట్టాలి. అలాంటి స్త్రీపై కోరికను గెలిచిన వాడే ప్రపంచాన్ని గెలిచినవాడు.
కృమివిడ్భస్మనిష్ఠాన్తం క్వేదం తుచ్ఛం కలేవరమ్
క్వ తదీయరతిర్భార్యా క్వాయమాత్మా నభశ్ఛదిః
ఈ శరీరం, కృములచే తినబడే శరీరం, భస్మ మట్టిగా మలముగా మారే శరీరం, ఇన్ని రూపాంతరాలు చెందే శరీరం మీద అంత మమకారం ఎందుకు? అలాంటి శరీరం మీద ప్రేమ చూపే భార్య ఎందుకు? భార్యా భర్తలు ఒకరికొకరు వారి శరీరాలను చూచే ప్రేమిస్తారు. అది నిజమైన ప్రేమేనా? ఆత్మ ఆకాశాన్ని కూడా వ్యాపించేది. దాన్ని వదిలిపెట్టి పురుగుగా మలముగా భస్మముగా అయ్యే శరీరాన్ని ప్రేమిస్తే అది జ్ఞ్యానం ఉన్న పని ఎలా అవుతుంది.
సిద్ధైర్యజ్ఞావశిష్టార్థైః కల్పయేద్వృత్తిమాత్మనః
శేషే స్వత్వం త్యజన్ప్రాజ్ఞః పదవీం మహతామియాత్
సహజముగా సిద్ధమైన వాటితో బతుకు. పంచ యజ్ఞ్యం చేయగా మిగిలిన దాన్ని తిను. మిగిలిన దాని మీద నాది అనుకోకు.
దేవానృషీన్నృభూతాని పితౄనాత్మానమన్వహమ్
స్వవృత్త్యాగతవిత్తేన యజేత పురుషం పృథక్
తాను కష్టపడి సంపాదించిన ధనముతో దేవతలనూ నరులనూ పితృ దేవతలనూ ఇతర ప్రాణులనూ తననూ పోషించుకోవాలి. ఇది కాక భగవంతుని కూడా ఆరాధించాలి.
యర్హ్యాత్మనోऽధికారాద్యాః సర్వాః స్యుర్యజ్ఞసమ్పదః
వైతానికేన విధినా అగ్నిహోత్రాదినా యజేత్
మనకు ఆయా అధికారాలతో వచ్చిన విధితో అగ్నిహోత్రాదులతో భగవానుని ఆరాధించాలి.
న హ్యగ్నిముఖతోऽయం వై భగవాన్సర్వయజ్ఞభుక్
ఇజ్యేత హవిషా రాజన్యథా విప్రముఖే హుతైః
పరమాత్మ అగ్ని ద్వారానే మనం ఇచ్చేది తింటాడు. లేదంటే బ్రాహ్మణులకు భోజనం పెట్టినా భగవానునికి పెట్టినట్లే.
తస్మాద్బ్రాహ్మణదేవేషు మర్త్యాదిషు యథార్హతః
తైస్తైః కామైర్యజస్వైనం క్షేత్రజ్ఞం బ్రాహ్మణానను
అగ్ని ముఖముతో తింటాడన్న మాట వాస్తవమైనా, భగవానుడు బ్రాహ్మణ ముఖముతోనే తింటాడు. యజ్ఞ్యములు చేయలేకపోయినా బ్రాహ్మణ భోజనముతో మీ మీ కోరీకలు తీరుతాయి.
కుర్యాదపరపక్షీయం మాసి ప్రౌష్ఠపదే ద్విజః
శ్రాద్ధం పిత్రోర్యథావిత్తం తద్బన్ధూనాం చ విత్తవాన్
గృహస్థుడు భాద్రపద మాస కృష్ణపక్షములో పితృ దేవ ఆరాధన చేయాలి. మన దగ్గర ఉన్న ధనానికి అనుగుణముగా శ్రద్ధగా పితృదేవతలకు శ్రాధం పెట్టాలి. డబ్బు ఉన్నవారు బంధువులకు కూడా పెట్టవచ్చు.
అయనే విషువే కుర్యాద్వ్యతీపాతే దినక్షయే
చన్ద్రాదిత్యోపరాగే చ ద్వాదశ్యాం శ్రవణేషు చ
ఉత్తరాయణములో దక్షిణాయనములో ఇతర సంక్రమణములలో ద్వాదశ, శ్రవణ
తృతీయాయాం శుక్లపక్షే నవమ్యామథ కార్తికే
చతసృష్వప్యష్టకాసు హేమన్తే శిశిరే తథా
నాలుగు అష్టములలో, మార్గశిరమూ పుష్య ఫాల్గుణ మాఘ మాసాలలో
మాఘే చ సితసప్తమ్యాం మఘారాకాసమాగమే
రాకయా చానుమత్యా చ మాసర్క్షాణి యుతాన్యపి
మాఘ శుద్ధ సప్తములలో (రథ సప్తమి), మాఘ పూర్ణిమ నాడు ఆయా మాస నక్షత్రాలలో (మాఘ మాసం - మఖ నక్షత్రం) వచ్చే పూర్ణిమ సమయాలలో
ద్వాదశ్యామనురాధా స్యాచ్ఛ్రవణస్తిస్ర ఉత్తరాః
తిసృష్వేకాదశీ వాసు జన్మర్క్షశ్రోణయోగయుక్
మూడు శ్రవణా నక్షత్రాలలో మూడు ఉత్తరాలలో (ఉత్తరా ఉత్తరాభాద్ర ఉత్తరాషాడ), ఈ నక్షత్రాలలో ఏకాదశి గానీ జన్మ నక్షత్రం గానీ వస్తే
త ఏతే శ్రేయసః కాలా నౄణాం శ్రేయోవివర్ధనాః
కుర్యాత్సర్వాత్మనైతేషు శ్రేయోऽమోఘం తదాయుషః
ఇవన్నీ శుభ కాలాలు. వీటిలో భగవానుని బ్రాహ్మణ ముఖముగా ఆరాధించాలి. మానవులకు ఇవి శ్రేయస్సును కలిగించేవి. భగవత్ భాగవత ఆరాధన చేస్తే దీర్ఘ ఆయువు ఆరోగ్యాలతో ఉంటాడు
ఏషు స్నానం జపో హోమో వ్రతం దేవద్విజార్చనమ్
పితృదేవనృభూతేభ్యో యద్దత్తం తద్ధ్యనశ్వరమ్
ఇలాంటి సమయాలలో స్నానం జపం హోమం వ్రతత్మ్ దేవతార్చనా పితృదేవతలకు శ్రాద్ధం పెట్టాలి. ఇలాంటి రోజులలో దేవతలకూ బ్రాహ్మణులకూ పశు పక్షదులకూ ఏమిచ్చినా దాని ఫలం అనంతం
సంస్కారకాలో జాయాయా అపత్యస్యాత్మనస్తథా
ప్రేతసంస్థా మృతాహశ్చ కర్మణ్యభ్యుదయే నృప
భార్యకు చేయవలసిన సంస్కారాలలో, పిల్లవానికి చేసే సంస్కారాలలో, తన పుట్టిన రోజూ, మొదలైన దినాలలో
అథ దేశాన్ప్రవక్ష్యామి ధర్మాదిశ్రేయావహాన్
స వై పుణ్యతమో దేశః సత్పాత్రం యత్ర లభ్యతే
ఇవి ఉత్తమ దినాలు. ఇవి భగవానుని ఆరాధించవలసిన దినములు. ధర్మార్థ కామ మోక్షాలు ప్రసాదించే దేశాలు చెబుతున్నాను. ఉత్తముడు ఉన్న దేశం ఉత్తమమైనది.
బిమ్బం భగవతో యత్ర సర్వమేతచ్చరాచరమ్
యత్ర హ బ్రాహ్మణకులం తపోవిద్యాదయాన్వితమ్
ఎక్కడ పరమాత్మ యొక్క అర్చా విగ్రహం ఉంటుందో అది ఉత్తమ దేశం. ఎక్కడ తపస్సూ విద్యా సదాచ్రం కల బ్రాహ్మణుల ఇల్లు కలవో అవి
యత్ర యత్ర హరేరర్చా స దేశః శ్రేయసాం పదమ్
యత్ర గఙ్గాదయో నద్యః పురాణేషు చ విశ్రుతాః
ఆయా పురాణాలలో పేర్కొనబడిన గంగాది నదులు ఉన్న స్థలములూ
సరాంసి పుష్కరాదీని క్షేత్రాణ్యర్హాశ్రితాన్యుత
కురుక్షేత్రం గయశిరః ప్రయాగః పులహాశ్రమః
నైమిషం ఫాల్గునం సేతుః ప్రభాసోऽథ కుశస్థలీ
వారాణసీ మధుపురీ పమ్పా బిన్దుసరస్తథా
కుశస్థలీ - ద్వారక
నారాయణాశ్రమో నన్దా సీతారామాశ్రమాదయః
సర్వే కులాచలా రాజన్మహేన్ద్రమలయాదయః
అన్ని కుల పర్వతములూ (మహేంద్ర మలయాది పర్వతాలు)
ఏతే పుణ్యతమా దేశా హరేరర్చాశ్రితాశ్చ యే
ఏతాన్దేశాన్నిషేవేత శ్రేయస్కామో హ్యభీక్ష్ణశః
ధర్మో హ్యత్రేహితః పుంసాం సహస్రాధిఫలోదయః
ఇవి కాక పరమాత్మ ఆర్చ విగ్రహం ఉంటుందో అవి అన్నీ పుణ్య దేశాలే. వీటిని శ్రేయస్సు కావాలి అనుకున్నవారు సేవించాలి. ఈ ప్రదేశాలలో ధర్మాన్ని ఆచరించాలి. ఏ చిన్న సత్కర్మ అయినా ఈ ప్రదేశాలలో ఆచరిస్తే వేయి రెట్లు ఫలితం ఇస్తుంది.
పాత్రం త్వత్ర నిరుక్తం వై కవిభిః పాత్రవిత్తమైః
హరిరేవైక ఉర్వీశ యన్మయం వై చరాచరమ్
కవులు చెప్పారు, పరమాత్మ ఒక్కడే పాత్ర. అలాంటి పరమాత్మను మాత్రమే ధ్యానం చేసే వాడు సత్పాత్రుడు.
దేవర్ష్యర్హత్సు వై సత్సు తత్ర బ్రహ్మాత్మజాదిషు
రాజన్యదగ్రపూజాయాం మతః పాత్రతయాచ్యుతః
ఋషులూ బ్రహ్మ పుత్రులూ మొదలైనవారు. రాజులూ బ్రాహ్మణోత్తములూ మొదలైనవారిలో పరమాత్మ విశేషమైన ఆదరముతో ఉంటాడు. అందుకు వీరు సత్పాత్రులు (పరమాత్మకు నివాసం)
జీవరాశిభిరాకీర్ణ అణ్డకోశాఙ్ఘ్రిపో మహాన్
తన్మూలత్వాదచ్యుతేజ్యా సర్వజీవాత్మతర్పణమ్
సకల చరాచర జీవ రాశి ఉన్న ఈ బ్రహ్మాండం పరమాత్మ పాదముతో కొలవబడి ఉన్నది. అందుచే అన్ని ప్రాణులూ లోకాలూ పరమాత్మనుండి వచ్చి ఆయన పాదములతో పవిత్రమయ్యాయి. కాబట్టి పరమాత్మను ఆరాధించుట అన్నిప్రాణూలకూ తృప్తి కలిగించుట.
పురాణ్యనేన సృష్టాని నృతిర్యగృషిదేవతాః
శేతే జీవేన రూపేణ పురేషు పురుషో హ్యసౌ
నృ తిర్యక్ ఋషి దేవత అనే సకల శరీరాలూ పరమాత్మే సృష్టించాడు. ఆ శరీరాలలో పరమాత్మ జీవ రూపములో ఉంటాడు కాబట్టి పరమాత్మ పురుషుడు. పురములలో ఉండేవాడు కాబట్టి ఆయన పురుషుడు.
తేష్వేవ భగవాన్రాజంస్తారతమ్యేన వర్తతే
తస్మాత్పాత్రం హి పురుషో యావానాత్మా యథేయతే
పరమాత్మే అందరిలో ఉంటాడు కానీ తారతమ్యులతో ఉంటాడు. తోటి మానవులనూ ప్రాణులనూ అవమానించే శరీరములో పరమాత్మ ఇబ్బందిగా ఉంటాడు. అందరినీ పరమాత్మ రూపముగా భావించి ఆరాధించేవారి శరీరములో ప్రసన్నముగా ఉంటాడు.
దృష్ట్వా తేషాం మిథో నృణామవజ్ఞానాత్మతాం నృప
త్రేతాదిషు హరేరర్చా క్రియాయై కవిభిః కృతా
త్రేతాది యుగాలలో పరమాత్మ యొక్క అర్చను ఆయా జ్ఞ్యానులు చేసారు.
తతోऽర్చాయాం హరిం కేచిత్సంశ్రద్ధాయ సపర్యయా
ఉపాసత ఉపాస్తాపి నార్థదా పురుషద్విషామ్
సకల ప్రాణులలో దేవతాదులలో బ్రాహ్మణాదులలో ఆరాధించుట అందరికీ చేత కాదు కాబట్టి అర్చా రూపం ఏర్పాటు చేసారు. తోటి ప్రాణులను ద్వేషిస్తూ ఇతర ప్రాణులను ద్వేషిస్తే ఫలితం రాదు.
పురుషేష్వపి రాజేన్ద్ర సుపాత్రం బ్రాహ్మణం విదుః
తపసా విద్యయా తుష్ట్యా ధత్తే వేదం హరేస్తనుమ్
తక్కిన పురుషులందరి కంటే బ్రాహ్మణుడు ఉత్తమ పాత్ర. ఎందుకంటే ఆయన పరమాత్మ శరీరాన్ని ప్రత్యక్షముగా దాలుస్తున్నాడు. తపస్సూ వేదం యజ్ఞ్యం అనే మూడు రూపాలలో.
నన్వస్య బ్రాహ్మణా రాజన్కృష్ణస్య జగదాత్మనః
పునన్తః పాదరజసా త్రిలోకీం దైవతం మహత్
కృష్ణ పరమాత్మ బ్రాహ్మణుడే తన పాద పరాగముతో మూడు లోకాలనూ పావనం చేస్తున్నాడు అని చెప్పాడు. తోటి ప్రాణులను ద్వేషిస్తూ ఆరాధిస్తే పరమాత్మ సంతోషించడు.