శ్రీబాదరాయణిరువాచ
ఏవం వ్యవసితో బుద్ధ్యా సమాధాయ మనో హృది
జజాప పరమం జాప్యం ప్రాగ్జన్మన్యనుశిక్షితమ్
ఇలా మనసుని బుద్ధిలో నిలిపి ఈ గజరాజు పూర్వ జన్మలో నేర్చుకున్న పరమాత్మ మంత్రాన్ని జపించాడు.
శ్రీగజేన్ద్ర ఉవాచ
ఓం నమో భగవతే తస్మై యత ఏతచ్చిదాత్మకమ్
పురుషాయాదిబీజాయ పరేశాయాభిధీమహి
సకల చరాచర జగత్తులో ఎవరు వ్యాపించి ఉన్నాడో. ఉన్న ఒకే పురుషుడు. ఆయనే మొదటి కారణం. భ్రహ్మాదులకి కూడా అదిదేవత.ఆయనను నేను ధ్యానం చేస్తున్నాను
యస్మిన్నిదం యతశ్చేదం యేనేదం య ఇదం స్వయమ్
యోऽస్మాత్పరస్మాచ్చ పరస్తం ప్రపద్యే స్వయమ్భువమ్
సకల చరాచర జగత్తులో ఎవరిలో ఉందో ఎవరి వల్ల వచ్చిందో ఎవరి వలన సృష్టించబడుతుందో, ఇహ లోకము పరలోకము కంటే పరమైన వాడు ఎవరో అలాంటి స్వయంభువుని శరణు వేడుతున్నాను.
ఎవ్వనిచే జనించు జగ, మెవ్వనిలోపల నుండు లీనమై
యెవ్వనియందు డిందు బరమేశ్వరుడెవ్వడు, మూలకారణం
బెవ్వ, డనాదిమధ్యలయు డెవ్వడు, సర్వము దానయైన వా
డెవ్వడు వాని నాత్మభవు నీశ్వరు నే శరణంబు వేడెదన్.
యః స్వాత్మనీదం నిజమాయయార్పితం క్వచిద్విభాతం క్వ చ తత్తిరోహితమ్
అవిద్ధదృక్సాక్ష్యుభయం తదీక్షతే స ఆత్మమూలోऽవతు మాం పరాత్పరః
ఆ పరమాత్మ సకల చరాచర జగత్తునీ తన మాయతో సాక్షాత్కరింపచేస్తాడు కొంతమందికి దాస్తాడు. ఆయన జ్ఞ్యానానికి ఎటువంటి అడ్డూ ఉండదు. అన్నిటికీ ఆయన సాక్షి.
కాలేన పఞ్చత్వమితేషు కృత్స్నశో లోకేషు పాలేషు చ సర్వహేతుషు
తమస్తదాసీద్గహనం గభీరం యస్తస్య పారేऽభివిరాజతే విభుః
ప్రకృతినీ జీవున్నీ చూస్తూ ఉంటాడు. అలాంటి పరాత్పరుడు నన్ను కాపాడుగాక. అన్నిలోకములూ లోకపాలకులూ అన్నీ ఆయా కాలం రాగానే నశిస్తాయి. మొత్తం చీకటి అంతులేని చీకటి. ఆ చీకటి అవతల నీవు ఉంటావు. వేదాహమేతం పురుషం మహాంతమ్” | ఆదిత్యవర్ణం తమసస్తు పారే.
న యస్య దేవా ఋషయః పదం విదుర్జన్తుః పునః కోऽర్హతి గన్తుమీరితుమ్
యథా నటస్యాకృతిభిర్విచేష్టతో దురత్యయానుక్రమణః స మావతు
ఆయన ఉన్న ప్రదేశాన్ని దేవతలు కానీ ఋషులు గానీ తెలియలేరు. ఆ స్థానన్ని మామూలు జీవుడు ఎలా తెలుసుకుంటాడు. పరమాత్మ ఉండే చోటు ఫలాన అని చెప్పగలమా. నటుడు రకరకాల వేషాలు వేసుకుని వస్తే మనకు ఆ వేషం కనపడుతుంది కానీ అది వేసుకున్నవాడు కనపడడు.
దిదృక్షవో యస్య పదం సుమఙ్గలం విముక్తసఙ్గా మునయః సుసాధవః
చరన్త్యలోకవ్రతమవ్రణం వనే భూతాత్మభూతాః సుహృదః స మే గతిః
ఆయనను చేరడానికి వీలు లేదు. అలాంటి వాడు నన్ను కాపాడుగాక.ఎవరి యొక్క స్థానాన్ని చేరాలని ముక్తసనుగులైన సాధువులు అలౌకిక వ్రతాన్ని, అడ్డులేని వ్రతాన్ని అవలంబిస్తారు.
న విద్యతే యస్య చ జన్మ కర్మ వా న నామరూపే గుణదోష ఏవ వా
తథాపి లోకాప్యయసమ్భవాయ యః స్వమాయయా తాన్యనుకాలమృచ్ఛతి
వీరందరూ ఎవరిని ఆత్మగా తలుస్తారో ఆయన నాకు గతి.ఎవరికి పుట్టుకా లేదు,కర్మలతో సంబంధం లేదో, ప్రకృతితో కర్మలతో వచ్చిన పేరూ రూపమూ లేదో, ఇవేవీ లేకపోయినా లోక సృష్టికీ స్థితికీ లయానికీ నామ రూపాలు తన సంకల్పముతో తెచ్చుకుంటాడు.
తస్మై నమః పరేశాయ బ్రహ్మణేऽనన్తశక్తయే
అరూపాయోరురూపాయ నమ ఆశ్చర్యకర్మణే
ఇదంతా ఆయన సంకల్పము తప్ప ప్రకృతి బంధం కాదు. ఇలాంటి పరమేశ్వరునికీ అనత శక్తునికీ నమస్కారం. ఏ రూపమూలేక అన్ని రూపాలూ ఉన్నవాడు
నమ ఆత్మప్రదీపాయ సాక్షిణే పరమాత్మనే
నమో గిరాం విదూరాయ మనసశ్చేతసామపి
ఆత్మసాక్షాత్కరం కలిగించే వాడు సకల జగత్తుకూ సాక్షి అయినవాడు. వాక్కులకు అందని వాడు.
సత్త్వేన ప్రతిలభ్యాయ నైష్కర్మ్యేణ విపశ్చితా
నమః కైవల్యనాథాయ నిర్వాణసుఖసంవిదే
మనసుకు కానీ చిత్తమునకూ కానీ వాక్కుకు కానీ అందని వాడు. నైష్కర్మ్యముతో ఆచరించే కర్మలకు అందేవాడు.
నమః శాన్తాయ ఘోరాయ మూఢాయ గుణధర్మిణే
నిర్విశేషాయ సామ్యాయ నమో జ్ఞానఘనాయ చ
మోక్షానికి నాధుడు, మోక్షానాంద స్వరూప జ్ఞ్యానం ఇచ్చేవాడు. గుణ త్రయ రహితుడు, గుణ త్రయమును ఆవహించి ప్రళయం కలిగించేవాడు.అందరినీ మోహింపచేసేవాడు, మోహమే స్వరూపముగా కలవాడు.రూపమూ గుణమూ లేని నిర్విశేషుడు.జ్ఞ్యానధనుడు. జ్ఞ్యానమే ధనముగా కలవాడు.
క్షేత్రజ్ఞాయ నమస్తుభ్యం సర్వాధ్యక్షాయ సాక్షిణే
పురుషాయాత్మమూలాయ మూలప్రకృతయే నమః
సర్వాధ్యక్షుడు.జీవాత్మ ప్రకృతికీ మూలమైన స్వామికి నమస్కారం.సకల ఇంద్రియ గుణములను సాక్షాత్కరింపచేసేవాడు, ఇంద్రియాలకు ఆయా శక్తులను ప్రసరింపచేసేవాడు,
సర్వేన్ద్రియగుణద్రష్ట్రే సర్వప్రత్యయహేతవే
అసతా చ్ఛాయయోక్తాయ సదాభాసాయ తే నమః
సకల జగత్తుకూ జ్ఞ్యానం ఇచ్చేవాడు, ఏ సమయములో ఏ జ్ఞ్యానం ఇవ్వాలో ఆ జ్ఞ్యానం ఇచ్చేవాడు. సంస్కారానికి అనుగుణమైన బుద్ధినీ జ్ఞ్యానాన్ని కల్పించేవాడు.అందరి విశ్వాసానికి బుద్ధికీ ఆయనే హేతువు. అయ్న సత్తుగా భాసిస్తాడు.నశించేది నశించనట్లుగా నశిచనిది లేనట్లుగా ఈయన మాయ వలన అనిపిస్తుంది.
నమో నమస్తేऽఖిలకారణాయ నిష్కారణాయాద్భుతకారణాయ
సర్వాగమామ్నాయమహార్ణవాయ నమోऽపవర్గాయ పరాయణాయ
అన్నిటికీ నీవే కారణం, దేనికీ కారణం కావు. ఊహించడానికి కూడా వీలులేనంత అద్భుతమైన కారణం. నీవే మోక్షమూ నీవే పరమ ఆధారం
గుణారణిచ్ఛన్నచిదుష్మపాయ తత్క్షోభవిస్ఫూర్జితమానసాయ
నైష్కర్మ్యభావేన వివర్జితాగమ స్వయంప్రకాశాయ నమస్కరోమి
గుణమనే పైకప్పుచే కప్పబడిన జీవుని స్వరూపాన్ని కాపాడెవాడు. ప్రకృతి యొక్క క్షోభ వలన వచ్చే అహంకార మహత్ తత్వాలకు కారణం. కామన లేకుండా నిష్కామముగా ఆచరించే కర్మల వలన మాత్రమే కనపడే వాడు. ఏ కోరికా లేకుంటే అన్నీ చూపేవాడు. కోరితే తన స్వరూపాన్ని దాచేవాడు.
మాదృక్ప్రపన్నపశుపాశవిమోక్షణాయ ముక్తాయ భూరికరుణాయ నమోऽలయాయ
స్వాంశేన సర్వతనుభృన్మనసి ప్రతీత ప్రత్యగ్దృశే భగవతే బృహతే నమస్తే
మాలాంటి ప్రపన్న (ఆశ్రయించిన) పశువుల (జీవుల) యొక్క పాశములను విడిపించేవాడా. నీకు ఏ పాశమూ లేదు, దయ కలిగినవాడవు, లయము చెందని వాడవు. నీ ఒక అంశముతో సకల దేహదారుల హృదయములో అంతర్యామిగా ఉంటావు. అలా అంతర్యామిగా ఉండి తనను తాను చూసుకునేవాడు. బ్రహ్మకు (బృహతే) నమస్కారం.
ఆత్మాత్మజాప్తగృహవిత్తజనేషు సక్తైర్దుష్ప్రాపణాయ గుణసఙ్గవివర్జితాయ
ముక్తాత్మభిః స్వహృదయే పరిభావితాయ జ్ఞానాత్మనే భగవతే నమ ఈశ్వరాయ
అంత పెద్దవాడైనా అందరికీ అందడు. శరీరం పుత్రులూ బంధువులూ భార్య ధనమూ జనము యందు ఆశకలవారికి అందడు. అయనకు త్రిగుణాలూ లేవు, వాటి యందు సంగమూ లేదు. నిరంతరం ముక్తాత్మలు తన హృదయములోనే భావింపబడే వాడవు. నీవే జ్ఞ్యానాత్మవూ పరమాత్మవూ ఈశ్వరుడవు.
యం ధర్మకామార్థవిముక్తికామా భజన్త ఇష్టాం గతిమాప్నువన్తి
కిం చాశిషో రాత్యపి దేహమవ్యయం కరోతు మేऽదభ్రదయో విమోక్షణమ్
ధర్మమూ అర్థమూ కామమూ మోక్షమూ ఈ నాలుగూ కోరే వారు ఎవరిని భజిస్తున్నారో, ఇలా జీవాత్మనే విడిపించేవాడు ఈ శరీరానికి వచ్చిన ఆపద విడిపించలేడా?
ఏకాన్తినో యస్య న కఞ్చనార్థం వాఞ్ఛన్తి యే వై భగవత్ప్రపన్నాః
అత్యద్భుతం తచ్చరితం సుమఙ్గలం గాయన్త ఆనన్దసముద్రమగ్నాః
ఆయనను ఆశ్రయించి ఆయన యందే మనసు లగ్నం చేసిన ఏకాంత భక్తులు మరి దేన్నీ కోరరు. ఏమీ కోరకున్నా అనంతమైన అమృతం వంటి పరమాత్మ కళ్యాణ గుణాలను గానం చేసేవారికి ఏమి కావాలి.హరి కథామృతాన్నీ గుణామృతాన్నీ గ్రోలుతూ ఉంటారు. పరమాత్మ యొక్క పరమపావనమైన చరితాన్ని గానం చేస్తూ పరమానందములో ఉంటారు. ఆయన నాశనం లేనివాడు, అంతటా వ్యాపించి ఉంటేవాడు, అందరికన్నా ఉత్తముడు, అందరికీ అధిపతి, అర్థం కాని వాడు, ఆధ్యాత్మ యోగంచేతనే తెలియబడే వాడు, సూక్ష్ముడు, చాలా దూరములో ఉంటాడు, చాలా దగ్గరలో ఉంటాడు, చాలా దగ్గరలో ఉంటాడు , ఇంద్రియములకు తెలియని వాడు,
తమక్షరం బ్రహ్మ పరం పరేశమవ్యక్తమాధ్యాత్మికయోగగమ్యమ్
అతీన్ద్రియం సూక్ష్మమివాతిదూరమనన్తమాద్యం పరిపూర్ణమీడే
యస్య బ్రహ్మాదయో దేవా వేదా లోకాశ్చరాచరాః
నామరూపవిభేదేన ఫల్గ్వ్యా చ కలయా కృతాః
యథార్చిషోऽగ్నేః సవితుర్గభస్తయో నిర్యాన్తి సంయాన్త్యసకృత్స్వరోచిషః
తథా యతోऽయం గుణసమ్ప్రవాహో బుద్ధిర్మనః ఖాని శరీరసర్గాః
అంతులేని వాడు మొదటి వాడు పరిపూర్ణుడైన పరమాత్మకు నమస్కరిస్తున్నాను.బ్రహ్మాది దేవతలూ వేదములూ చరాచర లోకములూ ఆయా పేర్లతో రూపాలతో ఏర్పడ్డవన్నీ ఆయన చిన్న అంశతో ఏర్పడినవే.నిప్పు నుండి రవ్వలూ సూర్యునినుండి కిరణాలు వచ్చినట్లు, చరాచర జగత్తూ ఈయన నుండి బయటకూ వస్తుంది, లోపలకూ పోతుంది.బుద్ధీ మనసూ ఇంద్రియములూ శరీరములూ పరమాత్మనుండే వస్తాయి, పరమాత్మ లోకే లయం అవుతాయి.
స వై న దేవాసురమర్త్యతిర్యఙ్న స్త్రీ న షణ్ఢో న పుమాన్న జన్తుః
నాయం గుణః కర్మ న సన్న చాసన్నిషేధశేషో జయతాదశేషః
ఈయన స్త్రీ కాదు, పురుషుడు కాడు జంతువూ కాదు, గుణం ఉన్నవాడుకాడు, లేని వాడు కాడు, ఉన్నవాడూ కాడు లేనివాడూ కాడు.అన్నీ కాదన్న తరువాత మిగిలినవాడు. ఏమేమి "కాదు కాదు" అంటామో, అలా అన్నాక చివరకు మిగిలేవాడు. ఏది కాదని చెప్పలేమో అది ఆయన. అన్నీ ఆయనే , ఏమీ కాని వాడూ ఆయనే
జిజీవిషే నాహమిహాముయా కిమన్తర్బహిశ్చావృతయేభయోన్యా
ఇచ్ఛామి కాలేన న యస్య విప్లవస్తస్యాత్మలోకావరణస్య మోక్షమ్
ఇపుడు నేను ఎందుకు స్వామిని పిలుస్తున్నాను.ఈ శరీరాన్ని కాపాడమని కాదు.నన్ను ఈ శరీరము నుండి విడిపించమని.నేను వెలుపలా లోపలా ఏనుగు జన్మతో బాధపడుతున్నాను.దీని నుండి నన్ను విడిపించండి.ఈ గజాకృతితో నేను బతక్లానుకోవటం లేదు.కాలము పరిపూర్తి రాకుండా దేనికీ మోక్షం రాదు.ఆ కారణం నీవే.అలాంటి నీవు నాకు మోక్షం ప్రసాదించు
సోऽహం విశ్వసృజం విశ్వమవిశ్వం విశ్వవేదసమ్
విశ్వాత్మానమజం బ్రహ్మ ప్రణతోऽస్మి పరం పదమ్
"సకల ప్రపంచాన్ని సృష్టిచేసినవాడవూ, ప్రపంచానివీ, ప్రపంచముతో సంబంధం లేనివాడవు, సకల ప్రపంచాన్నీ తెలుసుకునేవాడవు, సకల ప్రపంచం స్వరూపముగా కలవాడు, పుట్టనివాడూ, బ్రహ్మ, అలాంటి నీకు నమస్కరిస్తున్నాను.
యోగరన్ధితకర్మాణో హృది యోగవిభావితే
యోగినో యం ప్రపశ్యన్తి యోగేశం తం నతోऽస్మ్యహమ్
తామాచరించిన కర్మలు నశింపచేసుకుని, యోగము చేత ఏర్పడిన హృదయములో ఎవరిని యోగులు చూస్తారో, వారికి నా నమస్కారం"
నమో నమస్తుభ్యమసహ్యవేగ శక్తిత్రయాయాఖిలధీగుణాయ
ప్రపన్నపాలాయ దురన్తశక్తయే కదిన్ద్రియాణామనవాప్యవర్త్మనే
నాయం వేద స్వమాత్మానం యచ్ఛక్త్యాహంధియా హతమ్
తం దురత్యయమాహాత్మ్యం భగవన్తమితోऽస్మ్యహమ్
ఇచ్చా జ్ఞ్యాన క్రియా శక్తులు స్వరూపము.సకల బుద్ధులూ నీ దగ్గరే ఉంటాయి. ఆశ్రయించినవారిని కాపాడేవాడివీ అనంతమైన శక్తి కలవాడివి, దుష్ట ఇంద్రియములు పొందలేని స్వభావం కలవాడవు. లోకములో ఎవరూ అహంకారబుద్ధి వలన తనను తాను తెలుసుకోలేరు. అలా ఎవరిని తెలియలేరో అటువంటి వానికి నేను నమస్కరిస్తున్నాను
శ్రీశుక ఉవాచ
ఏవం గజేన్ద్రముపవర్ణితనిర్విశేషం
బ్రహ్మాదయో వివిధలిఙ్గభిదాభిమానాః
నైతే యదోపససృపుర్నిఖిలాత్మకత్వాత్
తత్రాఖిలామరమయో హరిరావిరాసీత్
ఇలా స్తోత్రం చేస్తే ఏ దేవతా వెళ్ళలేదు. వీరెప్పుడైతే వెళ్ళలేదో, నిఖిలాత్మ అయిన పరమాత్మ, సర్వ దేవమయుడైన పరమాత్మ, అక్కడ సాక్షాత్కరించాడు.
తం తద్వదార్తముపలభ్య జగన్నివాసః
స్తోత్రం నిశమ్య దివిజైః సహ సంస్తువద్భిః
ఛన్దోమయేన గరుడేన సముహ్యమానశ్
చక్రాయుధోऽభ్యగమదాశు యతో గజేన్ద్రః
జగన్నివాసుడైన పరమాత్మ బాధపడుతున్న గజేంద్రుని స్తోత్రం విని, దేవతలందరూ స్తోత్రం చేస్తూ ఉంటే, వేద స్వరూపుడైన గరుత్మంతుని చేత బాగా మోయబడి (సముహ్యమాన)
సోऽన్తఃసరస్యురుబలేన గృహీత ఆర్తో
దృష్ట్వా గరుత్మతి హరిం ఖ ఉపాత్తచక్రమ్
ఉత్క్షిప్య సామ్బుజకరం గిరమాహ కృచ్ఛ్రాన్
నారాయణాఖిలగురో భగవన్నమస్తే
చక్రాయుధుడు గజేంద్రుడు ఉన్న చోటికి వేగముగా వచ్చాడు. సరస్సులోపల బాగా బలం గల ముసలి చేత గ్రహించబడి బాధపడుతున్న ఏనుగు గరుత్మంతుని మీద చక్రధారి అయి ఉన్న స్వామిని చూసాడు
. అలాంటి స్వామిని చూచి పద్మము ఉన్న తొండమును పైకి ఎత్తి కష్టముతో. నారాయణా అఖిల గురో నమస్తే అని పెద్దగా పలకడానికి ప్రయత్నించాడు
తం వీక్ష్య పీడితమజః సహసావతీర్య
సగ్రాహమాశు సరసః కృపయోజ్జహార
గ్రాహాద్విపాటితముఖాదరిణా గజేన్ద్రం
సంపశ్యతాం హరిరమూముచదుచ్ఛ్రియాణా
ఇలా బాధపడుతున్న గజేంద్రుని చూచి గజేంద్రుని మీద నుండి వేగముగా చూచి, ముసలితో సహా ఏనుగును పైకి తీసాడు, పైకి తీసి ముసలి తలను కోసి వేసాడు.రక్షించబడాలన్న ఆర్తి మనకన్నా, రక్షించాలన్న ఆర్తి ఆయనకు ఎక్కువ ఉంది.ఇది పరమాత్మ కృపకు పరాకాష్ఠ.
దేవతలందరూ ఆర్తిగా చూస్తూ ఉండగా ముసలి నోటిని చక్రముతో చీల్చి ఏనుగు కాళ్ళను విడిపించాడు.నోటిలో ఉన్న ఏనుగు కాళ్ళకు చక్రముతో ఇప్పించాడు.