కిం తద్బ్రహ్మ కిమధ్యాత్మం
కిం కర్మ పురుషోత్తమ,
అధిభూతం చ కిం ప్రోక్త
మధిదైవం కిముచ్యతే.
అధియజ్ఞః కథం కోత్ర
దేహేస్మి న్మధుసూదన,
ప్రయాణకాలే చ కథం
జ్ఞేయోసి నియతాత్మభిః
అర్జును డడిగెను - పురుష శ్రేష్ఠుడవగు ఓ కృష్ణా! ఆ బ్రహ్మమేది? ఆధ్యాత్మ మెయ్యది? కర్మమనగా నేమి? అదిభూతమని యేది చెప్పబడినది? అధిదైవమని దేనిని చెప్పుదురు? ఈ దేహమందు అధియజ్ఞుడెవడు? అతనిని తెలిసికొనుట ఎట్లు? ప్రాణప్రయాణ సమయమందు నియమితచిత్తులచే మీరెట్లు తెలిసికొనబడ గలరు?
******************************************************************************************* 1,2
శ్రీ భగవానువాచ :-
అక్షరం బ్రహ్మ పరమం
స్వభావోధ్యాత్మ ముచ్యతే,
భూతభావోద్భవకరో
విసర్గః కర్మ సంజ్ఞితః.
శ్రీ భగవానుడు చెప్పుచున్నాడు_ ఓ అర్జునా! సర్వోత్తమమైన (నిరతిశయమైన) నాశరహితమైనదే బ్రహ్మమనబడును. ప్రత్యగాత్మభావము ఆధ్యాత్మమని చెప్పబడును. ప్రాణికోట్లకు ఉత్పత్తిని గలుగజేయు (యజ్ఞాది రూపమగు) త్యాగపూర్వకమైన క్రియ కర్మమను పేరు కలిగియున్నది.
******************************************************************************************* 3
అధిభూతం క్షరోభావః
పురుషశ్చాధిదైవతమ్‌,
అధియజ్ఞోహమేవాత్ర
దేహే దేహభృతాం వర.
దేహధారులలో శ్రేష్టుడవగు ఓ అర్జునా! నశించు పదార్థము అధిభూత మనబడును. విరాట్పురుషుడు లేక హిరణ్యగర్భుడే అధిదైవత మనబడును. ఈ దేహమందు నేనే (పరమాత్మయే) అధియజ్ఞుడనబడును.
******************************************************************************************* 4
అంతకాలే చ మామేవ
స్మరన్ముక్త్వా కలేబరమ్‌,
యః ప్రయాతి స మద్భావం
యాతి నాస్త్యత్ర సంశయః.
ఎవడు మరణకాలమందుగూడ నన్నే స్మరించుచు శరీరమును విడిచిపోవుచున్నాడో, అతడు నా స్వరూపమును పొందుచున్నాడు. ఇట సంశయ మేమియును లేదు.
******************************************************************************************* 5
యం యం వాపి స్మరన్‌ భావం
త్యజత్యంతే కలేబరమ్‌,
తం తమేవైతి కౌంతేయ
సదా తద్భావభావితః.
అర్జునా! ఎవడు మరణకాలమున ఏయే భావమును (లేక రూపమును) చింతించుచు దేహమును వీడునో వాడట్టి భావముయొక్క స్మరణచే గలిగిన సంస్కారము గలిగియుండుట వలన ఆయా రూపమునే పొందుచున్నాడు.
******************************************************************************************* 6
తస్మాత్సర్వేషు కాలేషు
మా మనుస్మర యుధ్య చ,
మయ్యర్పిత మనోబుద్ధి
ర్మామే వైష్యస్య సంశయః.
కాబట్టి ఎల్లకాలమునందును నన్ను స్మరించుచు (నీ స్వధర్మమగు) యుద్ధమును గూడ జేయుము. ఈ ప్రకారముగ నాయందు సమర్పింపబడిన మనోబుద్ధులు గలవాడవైనచో నీవు నన్నే పొందగలవు. ఇట సంశయము లేదు.
******************************************************************************************* 7
అభ్యాసయోగయుక్తేన
చేతసా నాన్యగామినా,
పరమం పురుషం దివ్యం
యాతి పార్థానుచింతయన్‌.
ఓ అర్జునా! అభ్యాసమను యోగముతో గూడినదియు, ఇతర విషయములపైకి పోనిదియునగు మనస్సుచేత, అప్రాకృతుడైన (లేక, స్వయంప్రకాశ స్వరూపుడైన) సర్వోత్తముడగు పరమపురుషుని మరల మరల స్మరించుచు మనుజుడు అతనినే పొందుచున్నాడు .
******************************************************************************************* 8
కవిం పురాణ మనుశాసితార
మణోరణీయాంస మనుస్మ రేద్యః,
సర్వస్య ధాతార మచింత్య రూప
మాదిత్యవర్ణం తమసః పరస్తాత్‌.
ప్రయాణకాలే మనసా చలేన
భక్త్యా యుక్తో యోగబలేన చైవ,
భ్రువోర్మధ్యే ప్రాణమావేశ్య సమ్యక్‌
స తం పరం పురుషముపైతిదివ్యమ్‌.
ఎవడు భక్తితో గూడికొనినవాడై, అంత్యకాలమునందు యోగబలముచే (ధ్యానాభ్యాస సంస్కార బలముచే) ప్రాణవాయువును భ్రూమధ్యమున (కను బొమ్మల నడుమ) బాగుగ నిలిపి, ఆ పిదప సర్వజ్ఞుడును, పురాణపురుషుడును, జగన్నియామకుడును, అణువుకంటెను మిగుల సూక్ష్మమైనవాడును, సకల ప్రపంచమునకు ఆధారభూతుడును (సంరక్షకుడును) చింతింపనలవికాని స్వరూపముగలవాడును, సూర్యుని కాంతివంటి కాంతిగలవాడును (స్వయంప్రకాశ స్వరూపుడును), అజ్ఞానాంధకారమునకు ఆవలనుండు వాడునగు పరమాత్మను నిశ్చలమనస్సుచే ఎడతెగక చింతించునో, ఆతడు దివ్య స్వరూపుడైన సర్వోత్తముడగు ఆ పరమాత్మనే పొందుచున్నాడు.
******************************************************************************************* 9,10