శ్రీమద్భాగవతం పంచమ స్కంధం పధ్నాలుగవ అధ్యాయం

స హోవాచ
స ఏష దేహాత్మమానినాం సత్త్వాదిగుణవిశేషవికల్పితకుశలాకుశలసమవహారవినిర్మితవివిధ
దేహావలిభిర్వియోగసంయోగాద్యనాదిసంసారానుభవస్య ద్వారభూతేన షడిన్ద్రియవర్గేణ
తస్మిన్దుర్గాధ్వవదసుగమేऽధ్వన్యాపతిత ఈశ్వరస్య భగవతో విష్ణోర్వశవర్తిన్యా మాయయా జీవలోకో
ऽయం యథా వణిక్సార్థోऽర్థపరః స్వదేహనిష్పాదితకర్మానుభవః శ్మశానవదశివతమాయాం
సంసారాటవ్యాం గతో నాద్యాపి విఫలబహుప్రతియోగేహస్తత్తాపోపశమనీం హరిగురుచరణారవిన్ద
మధుకరానుపదవీమవరున్ధే

మీరు చెప్పిన విషయాలు బాగా తెలిసిన వారికి అర్థమవుతుంది గానీ మాలాంటి వారికి అర్థం కాదు. మీరు చెప్పిన తత్వం అజ్యానులకు తెలియదు. ఇంతకష్టపడీ గానీ తెలుసుకోవడానికి అవకాశం లేని దాని కంటే మాలాంటి వారు సులభముగా తెలుస్కునే వాటిని గురించి చెప్పండి. 
సంసారమనే అడవిలోకి వెళ్ళడానికి మొదటి కారణం దేహాత్మ భ్రాంతి. దేహాత్మాభిమానం. సత్వ రజస్ తమో గుణాలు ఆవరించడం వలన ఆచరించిన వలన కలిగిన పుణ్య పాపముల వలన మనిషిగానో పశువుగానో కీటకముగానో పుడతాము. ఈ మూడు గుణాల చేత కల్పించబడిన పుణ్యమూ పాపమూ మనం ఏ జన్మ ఎత్తాలో నిర్ణయిస్తారు. సంసారమనే అరణ్యానికి ఆరు ఇంద్రియాలు ద్వారాలు. ఈ ఆరు ఇంద్రియాలు కోట దారిలాగ ఉంటాయి. పరమాత్మ యొక్క వశములో ఉన్న మాయతో వ్యాపారి అతను తెచ్చుకున్న వస్తువును వేరే వాళ్ళకి అమ్మి డబ్బు తీసుకోవడానికి మాయోపాయాలు పన్నినట్లుగా జీవుడు కూడా మాయోపాయాలతో ఇంక ఎన్నో పాపాలు చేస్తాయి. పరమాత్మ వశములో ఉండే మాయచేత వ్యాపారనికి వెళ్ళేవాడు ఎలా ఐతే గుర్రాలకు డబ్బు తగిలించుకుని వ్యాపారనికి వెళ్ళి, వ్యాపారం చేసి ఎంత సంపాదించినా వాడి శరీరానికి ఎంత అనుభవం అవసరమో అంతే వస్తుంది. శరీరముతో చేయబడిన కర్మతో పాపం చేసి ఆ వచ్చిన కర్మతో మళ్ళీ పనులు చేస్తాడు. శ్మశానమైన సంసారమనే అమంగళ కరమైన అడవిలో ప్రవేశించి.

యస్యాము హ వా ఏతే షడిన్ద్రియనామానః కర్మణా దస్యవ ఏవ తే తద్యథా పురుషస్య ధనం
యత్కిఞ్చిద్ధర్మౌపయికం బహుకృచ్ఛ్రాధిగతం సాక్షాత్పరమపురుషారాధనలక్షణో యోऽసౌ ధర్మస్తం
తు సామ్పరాయ ఉదాహరన్తి తద్ధర్మ్యం ధనం దర్శనస్పర్శనశ్రవణాస్వాదనావఘ్రాణసఙ్కల్ప
వ్యవసాయగృహగ్రామ్యోపభోగేన కునాథస్యాజితాత్మనో యథా సార్థస్య విలుమ్పన్తి

ఇప్పటికీ పళ్ళు లేని చేట్ల కింద ఉండడానికి ప్రయత్నిస్తారు కానీ పళ్ళు ఉన్న చెట్ల కింద ఉండడానికి ప్రయత్నించరు. అందరి కాళ్ళూ పట్టుకుంటాము గానీ గురువుగారి పాదాలు పట్టుకోము. బరువు మోయడమే మనకలవాటయ్యింది. గురు హరి చరణాలను ఆశ్రయించకుండా అడ్డుపడేవి ఆరు దొంగలు. ఇలాంటి దానికి విరుగుడు ఒకటే - మానవుడు ధర్మముతో పరమ పురుష ఆరాధనతో సంపాదించి పెట్టిన ధనము వలన అడవిలోకే వెళ్ళము. కష్టపడి సంపాదించాల్సినది ధర్మం. పరమపురుష ఆరాధనే ధర్మం. ఈ ధనం దొంగల చేతికి చిక్కదు. ఇది మనకు పరలోకములో పనికొచ్చేది, పరలోకములో పనికొచ్చే ధనం భగవదారాధన. ఈ ధనము (ధర్మము) ఎలా వస్తుంది? ఎలా పోతుంది? భగవంతుని భక్తుల యొక్క దర్శన స్పర్శన ధ్యాన వందన అర్చన స్మరణ వంటి వాటి వలన వస్తుంది. మహాపాపులైన వారు కూడా ప్రత్యేకముగా ఎటువంటి పుణ్యము చేయకున్నా పుణ్యము చేసిన వారిని స్పృశించినా వారి పేరు విన్నా దర్శించినా మాట్లాడినా చాలు, అన్ని పుణ్యాలూ వస్తాయి పాపాలు పోతాయి. సంసారములో ఉండే వాడు పాపులను చూచినా తాకినా మాటలు విన్నా వారితో భోజనం చేసినా చాలు పాపం రావడానికి. 
మహాభాగవతోత్తములతో కలిసి ఉంటే ఎలా పుణ్యం కలుగుతుందో మహా పాపాత్ములతో కలిసి ఉంటే సంసారమే వస్తుంది. చేదు మనస్సు కలవారూ మనస్సును గెలవలేని వారూ అన్ని ధనములనూ పోగొట్టుకుంటారు. దొంగలకు అవకాశం కల్పించవద్దు. భక్తుల వద్ద ఉండే అవకాశం కల్పించండి. 

అథ చ యత్ర కౌటుమ్బికా దారాపత్యాదయో నామ్నా కర్మణా వృకసృగాలా ఏవానిచ్ఛతోऽపి
కదర్యస్య
కుటుమ్బిన ఉరణకవత్సంరక్ష్యమాణం మిషతోऽపి హరన్తి

మనకున్న శరీరము దేహమే నేను అన్న భావన ఉన్నడానికి కారణం. రజో గుణం ఎక్కువ కాగానే నేనే ఈ పని చేసా అన్న అహంకారం. తమో గుణం ఎక్కువ కాగానే పక్కవాడిని నాశనం చేయాలని లాక్కోవాలని అనిపిస్తుంది. దీని వలన వచ్చే జన్మలో మంచి జన్మా చెడు జన్మా వస్తుంది. దీని వలన కొందరితో సమ్యోగం కొందరితో వియోగం వస్తుంది. పొంగూ కుంగూ వస్తుంది. ఆరు ఇంద్రియాలు (జ్ఞ్యానేంద్రియాలూ మనస్సు)తో దుర్గమమైన సంసారమనే అడవిలో ప్రవేశిస్తున్నాము. ఈశ్వరుడి అధీనములో మాయ ఉంటుంది. దానిచే ఆవరించబడిన వారు ఒక ప్రయోజనాన్ని ఆశించి ఆ ఊరినుంచి ఈ ఊరికీ తిరుగుతున్న వర్తకుల వంటి వారమందరమూ. సంపాదించడం ఖర్చుపెట్టడమే మనం చేసేది. ఒక ప్రయోజనం సాధిస్తామని తాపత్రయపడుతూ ఉంటాము. దానికోసం కర్మ చేస్తుంటాము. కర్మ చేసి ఏమి సాధిస్తాము? శ్మశానములో పని చేయడమంటే ఎంత అసహ్యించుకోవాలో ఈ శరీరం కోసం పని చేయడమంటే శ్మశానం వంటిదే ఈ శరీరమని, దీనిలో తిరుగుతూ సంసారములో పడతాము. యవ్వమొచ్చి భార్యతో కలిసి తుచ్చమైన శరీర సుఖాన్ని సుఖం అనుకొని నమ్మి దానితో మోసపోయినాము. వార్ధక్యం వచ్చి పడుకొని లేవలేక వారిని వీరినీ అందరినీ బాధపెట్టాము. చివరికి శరీరం విడిచిపోతాము. తరువాత ఈ శరీరముతో చేసిన కొన్ని పనులని అనుభవించడానికి స్వర్గానికో నరకానికో పోతామూ, మళ్ళీ కడుపులో పడతాము. ఇదీ మన బ్రతుకు. పుట్టినవాడు పెరగకా తప్పదూ, భార్యా పిల్లలూ తప్పదూ, ముసలితనమూ చావూ తప్పదు. నరకమూ స్వర్గమూ తప్పదు, మళ్ళీ పుట్టుకా తప్పదు. వ్యర్థమైన జీవితాన్ని గడుపుతూ ఆ తాపాన్ని తగ్గించే దానిని తెలుసుకుంటాడు చివరకు. లోకములో మనం సంపాదించినదేదీ మన బాధలను తగ్గించదు. శ్రీ హరే గురువు రూపములో వచ్చాడు. వారి పాదారవిందాలను సేవిస్తే వారు మనకు అది జ్ఞ్యాపకం రాకుండా చేసి, ఇంద్రియాలనే దొంగలు ధర్మకార్యం చేయాలని సంపాదించే దొంగలు దోచుకుపోతారు. మనం కూడా ధర్మకార్యాలను చేస్తాము, దానితో సంపాదించిన దాన్ని ఇంద్రియాలు మన దుర్వినియోగం చేసేట్లు చేస్తాయి. ధర్మానికని ఉపయోగ పడవలసిన అర్థాన్ని ఇంద్రియాలు అధర్మానికి ఉపయోగపడేలా చేస్తాయి


యథా హ్యనువత్సరం కృష్యమాణమప్యదగ్ధబీజం క్షేత్రం పునరేవావపనకాలే గుల్మతృణ
వీరుద్భిర్గహ్వరమివ భవత్యేవమేవ గృహాశ్రమః కర్మక్షేత్రం యస్మిన్న హి కర్మాణ్యుత్సీదన్తి
యదయం కామకరణ్డ ఏష ఆవసథః

తత్ర గతో దంశమశకసమాపసదైర్మనుజైః శలభశకున్తతస్కర
మూషకాదిభిరుపరుధ్యమానబహిఃప్రాణః క్వచిత్పరివర్తమానోऽస్మిన్నధ్వన్యవిద్యాకామ
కర్మభిరుపరక్తమనసానుపపన్నార్థం నరలోకం గన్ధర్వనగరముపపన్నమితి మిథ్యా
దృష్టిరనుపశ్యతి



తత్ర చ క్వచిదాతపోదకనిభాన్విషయానుపధావతి పానభోజనవ్యవాయాదివ్యసనలోలుపః


తరువాత వివాహమవుతుంది. ఇంటికొస్తాము. అక్కడ పెళ్ళాము పిల్లలూ కొట్టుకుంటారు. వీరే అడవిలో ఉన్న తోడేళ్ళూ నక్కలూ. బలాత్కారముగా వచ్చి పీక్కు తింటారు.  ఈ బాధలనుభవిస్తూ ఉంటే మళ్ళీ ఒక్క సారి చెట్లూ తుప్పలూ మొక్కలూ నిండిన అడవిలాంటిది గృహస్థాశ్రమం. ఈ ఫలితానికి ఈ వ్రతం, లేదా ఈ నోము నోచమని చెప్తూ ఉంటారు. ఇవి భగవంతుని పొందే వ్రతాలు కావు. ఆ కోరికతో ఈ కోరికతో కర్మలు చేసి అడవిలో దారిని ఇంకా కష్టం చేసుకుంటున్నాము. ఇలా ఉండి ఆ అడవిలో మనం క్షుద్రమైన తిండీ తాగుడూ భార్యతో రమించడం సుఖమనుకుని చేస్తాము. ఇది సుఖమా దుఃఖమా? బాగా తింటే రెండు రోజులలో సుస్తీ చేస్తుంది. శక్తి ఉంది కదా అని పది మంది స్త్రీలతో రమిస్తాడు. అది తరువాత వ్యాధుల రూపములో దుఃఖాన్ని కలిగిస్తుంది. మనం చేసే పనులన్నీ తాత్కాలికముగా సుఖం కలిగించినట్లు ఉంటాయి గానీ అవి సుఖాన్ని కలిగించవు. మనం అడవిలో వెళుతూ ఉంటే నీరు తాగుదామని వెళితే అది వెళ్ళేసరికి ఎలా నిజమైన నీరు కాదని తెలుస్తుందో, మనం సుఖం అనుకొని అనుభవించే సుఖాలన్నీ అలాంటివే.
సంసారమే అడవిలో ఇటూ అటూ తిరుగుతూ ఉంటే సుడిగాలి వంటిది ఆడది. అందమైన ఆడదాన్ని చూసే సరికి మరి కన్ను కనపడక పిచ్చి ఎక్కుతుంది. సుడిగాలి వస్తే ఎలా అది కళ్ళల్లో పడి కళ్ళు కనిపించవో ఆడదాని అందం మగవాడికి అలా చేస్తుంది. దానితో ధూళి కమ్ముంకొని పోయి చీకటైపోయి మర్యాదలు మరచి తన జీవితాన్ని దుఃఖమయం చేసుకుంటాడు. ఎండమావులలోకి దిగుతాడు. ఇంకో చోట గుడ్ల గూబలూ కీచురాళ్ళూ ఉంటాయి, అవి మనమీద పడనటువంటి వారు  మన మీద శత్రుత్వం కలవారు మనని తిడుతూ ఉంటారు. వాటి వలన లోపల బాధ కలుగుతూ కూడా సర్దుకుంటాడు. 
ఈ విధముగా జీవితములో మనమనుభవించే వాటిని అడవి రూపములో చెప్పారు.
అక్కడ ఒకరితో ఒకరు కొట్టుకుంటూ ఉంటారు. 

క్వచిచ్చాశేషదోషనిషదనం పురీషవిశేషం తద్వర్ణగుణనిర్మితమతిః
సువర్ణముపాదిత్సత్యగ్నికామకాతర ఇవోల్ముకపిశాచమ్

అథ కదాచిన్నివాసపానీయద్రవిణాద్యనేకాత్మోపజీవనాభినివేశ ఏతస్యాం సంసారాటవ్యామితస్తతః
పరిధావతి

క్వచిచ్చ వాత్యౌపమ్యయా ప్రమదయారోహమారోపితస్తత్కాలరజసా రజనీభూత
ఇవాసాధుమర్యాదో
రజస్వలాక్షోऽపి దిగ్దేవతా అతిరజస్వలమతిర్న విజానాతి

క్వచిత్సకృదవగతవిషయవైతథ్యః స్వయం పరాభిధ్యానేన విభ్రంశితస్మృతిస్తయైవ మరీచి
తోయప్రాయాంస్తానేవాభిధావతి

క్వచిదులూకఝిల్లీస్వనవదతిపరుషరభసాటోపం ప్రత్యక్షం పరోక్షం వా రిపురాజకుల
నిర్భర్త్సితేనాతివ్యథితకర్ణమూలహృదయః

స యదా దుగ్ధపూర్వసుకృతస్తదా కారస్కరకాకతుణ్డాద్యపుణ్యద్రుమలతావిషోద
పానవదుభయార్థశూన్యద్రవిణాన్జీవన్మృతాన్స్వయం జీవన్మ్రియమాణ ఉపధావతి

ఏకదాసత్ప్రసఙ్గాన్నికృతమతిర్వ్యుదకస్రోతఃస్ఖలనవదుభయతోऽపి దుఃఖదం
పాఖణ్డమభియాతి

యదా తు పరబాధయాన్ధ ఆత్మనే నోపనమతి తదా హి పితృపుత్రబర్హిష్మతః పితృపుత్రాన్వా స ఖలు
భక్షయతి

క్వచిదాసాద్య గృహం దావవత్ప్రియార్థవిధురమసుఖోదర్కం శోకాగ్నినా దహ్యమానో భృశం
నిర్వేదముపగచ్ఛతి

క్వచిత్కాలవిషమితరాజకులరక్షసాపహృతప్రియతమధనాసుః ప్రమృతక ఇవ విగతజీవలక్షణ
ఆస్తే

కదాచిన్మనోరథోపగతపితృపితామహాద్యసత్సదితి స్వప్ననిర్వృతిలక్షణమనుభవతి

క్వచిద్గృహాశ్రమకర్మచోదనాతిభరగిరిమారురుక్షమాణో లోకవ్యసనకర్షితమనాః కణ్టక
శర్కరాక్షేత్రం ప్రవిశన్నివ సీదతి

క్వచిచ్చ దుఃసహేన కాయాభ్యన్తరవహ్నినా గృహీతసారః స్వకుటుమ్బాయ క్రుధ్యతి

స ఏవ పునర్నిద్రాజగరగృహీతోऽన్ధే తమసి మగ్నః శూన్యారణ్య ఇవ శేతే నాన్యత్కిఞ్చన వేద శవ
ఇవాపవిద్ధః

కదాచిద్భగ్నమానదంష్ట్రో దుర్జనదన్దశూకైరలబ్ధనిద్రాక్షణో వ్యథిత
హృదయేనానుక్షీయమాణవిజ్ఞానోऽన్ధకూపేऽన్ధవత్పతతి

కర్హి స్మ చిత్కామమధులవాన్విచిన్వన్యదా పరదారపరద్రవ్యాణ్యవరున్ధానో రాజ్ఞా
స్వామిభిర్వా నిహతః పతత్యపారే నిరయే

అథ చ తస్మాదుభయథాపి హి కర్మాస్మిన్నాత్మనః సంసారావపనముదాహరన్తి

ముక్తస్తతో యది బన్ధాద్దేవదత్త ఉపాచ్ఛినత్తి తస్మాదపి విష్ణుమిత్ర ఇత్యనవస్థితిః

క్వచిచ్చ శీతవాతాద్యనేకాధిదైవికభౌతికాత్మీయానాం దశానాం ప్రతినివారణేऽకల్పో దురన్త
చిన్తయా విషణ్ణ ఆస్తే

క్వచిన్మిథో వ్యవహరన్యత్కిఞ్చిద్ధనమన్యేభ్యో వా కాకిణికా
మాత్రమప్యపహరన్యత్కిఞ్చిద్వా విద్వేషమేతి విత్తశాఠ్యాత్

అధ్వన్యముష్మిన్నిమ ఉపసర్గాస్తథా సుఖదుఃఖరాగద్వేషభయాభిమానప్రమాదోన్మాద
శోకమోహలోభమాత్సర్యేర్ష్యావమానక్షుత్పిపాసాధివ్యాధిజన్మజరామరణాదయః

క్వాపి దేవమాయయా స్త్రియా భుజలతోపగూఢః ప్రస్కన్నవివేకవిజ్ఞానో
యద్విహారగృహారమ్భాకుల
హృదయస్తదాశ్రయావసక్తసుతదుహితృకలత్రభాషితావలోకవిచేష్టితాపహృతహృదయ ఆత్మానమజితాత్మాపారే
ऽన్ధే తమసి ప్రహిణోతి

కదాచిదీశ్వరస్య భగవతో విష్ణోశ్చక్రాత్పరమాణ్వాదిద్విపరార్ధాపవర్గ
కాలోపలక్షణాత్పరివర్తితేన వయసా రంహసా హరత ఆబ్రహ్మతృణస్తమ్బాదీనాం భూతానామనిమిషతో మిషతాం
విత్రస్తహృదయస్తమేవేశ్వరం కాలచక్రనిజాయుధం సాక్షాద్భగవన్తం యజ్ఞపురుషమనాదృత్య
పాఖణ్డదేవతాః కఙ్కగృధ్రబకవటప్రాయా ఆర్యసమయపరిహృతాః సాఙ్కేత్యేనాభిధత్తే

యదా పాఖణ్డిభిరాత్మవఞ్చితైస్తైరురు వఞ్చితో బ్రహ్మకులం సమావసంస్తేషాం
శీలముపనయనాదిశ్రౌతస్మార్తకర్మానుష్ఠానేన భగవతో యజ్ఞపురుషస్యారాధనమేవ
తదరోచయన్శూద్రకులం భజతే నిగమాచారేऽశుద్ధితో యస్య మిథునీభావః కుటుమ్బభరణం యథా
వానరజాతేః

తత్రాపి నిరవరోధః స్వైరేణ విహరన్నతికృపణబుద్ధిరన్యోన్యముఖనిరీక్షణాదినా గ్రామ్య
కర్మణైవ విస్మృతకాలావధిః

క్వచిద్ద్రుమవదైహికార్థేషు గృహేషు రంస్యన్యథా వానరః సుతదారవత్సలో వ్యవాయక్షణః

ఏవమధ్వన్యవరున్ధానో మృత్యుగజభయాత్తమసి గిరికన్దరప్రాయే

క్వచిచ్ఛీతవాతాద్యనేకదైవికభౌతికాత్మీయానాం దుఃఖానాం ప్రతినివారణేऽకల్పో దురన్తవిషయ
విషణ్ణ ఆస్తే

క్వచిన్మిథో వ్యవహరన్యత్కిఞ్చిద్ధనముపయాతి విత్తశాఠ్యేన

క్వచిత్క్షీణధనః శయ్యాసనాశనాద్యుపభోగవిహీనో యావదప్రతిలబ్ధమనోరథోపగతాదానే
ऽవసితమతిస్తతస్తతోऽవమానాదీని జనాదభిలభతే

ఏవం విత్తవ్యతిషఙ్గవివృద్ధవైరానుబన్ధోऽపి పూర్వవాసనయా మిథ ఉద్వహత్యథాపవహతి

ఏతస్మిన్సంసారాధ్వని నానాక్లేశోపసర్గబాధిత ఆపన్నవిపన్నో యత్ర యస్తము హ
వావేతరస్తత్ర విసృజ్య జాతం జాతముపాదాయ శోచన్ముహ్యన్బిభ్యద్
వివదన్క్రన్దన్సంహృష్యన్గాయన్నహ్యమానః సాధువర్జితో నైవావర్తతేऽద్యాపి యత ఆరబ్ధ ఏష నరలోక
సార్థో యమధ్వనః పారముపదిశన్తి

యదిదం యోగానుశాసనం న వా ఏతదవరున్ధతే యన్న్యస్తదణ్డా మునయ ఉపశమశీలా
ఉపరతాత్మానః సమవగచ్ఛన్తి

యదపి దిగిభజయినో యజ్వినో యే వై రాజర్షయః కిం తు పరం మృధే శయీరన్నస్యామేవ
మమేయమితి కృతవైరానుబన్ధాయాం విసృజ్య స్వయముపసంహృతాః

కర్మవల్లీమవలమ్బ్య తత ఆపదః కథఞ్చిన్నరకాద్విముక్తః పునరప్యేవం సంసారాధ్వని
వర్తమానో నరలోకసార్థముపయాతి ఏవముపరి గతోऽపి

ఒకళ్ళింటికి వెళ్ళాము, మనకు తెలియకుండా ఎందుకూ పనికిరాని ఒక వస్తువును తీసుకున్నాము, దానితో వీడికీ వాడికీ పెద్ద గొడవ. ఇంకో చోట క్షీణ ధనం, తినడానికి తిండిలేదు, పడకా లేదు. అయినా కోరికలు చావవు. మళ్ళీ డబ్బు సంపాదించి ఒక ఇంట్లో ఉండి హాయిగా ఉండాలని కోరికలతో ఎలా డబ్బు సంపాదించాలి, ఎవరిని ఎలా మోసం చేయాలో పధకాలు రచించి దాని వలన అవమానములు పొందుతాడు. మిగతా వారి మీద ద్వేషం పెంచుకుంటాడు. దీనిలోపల తిరుగుతూ, అనేకమైన క్లేషములని అనుభవిస్తూ, ఆపదలు పొందుతూ ఏదో పెద్ద ఆనందముగా ఉన్నట్లు ఒక చోట పాటలు పాడతాడు, ఒక చోట ఏడుస్తాడు, ఒక చోట శోకము ఒక చోట భయము ఒక చోట తగవూ పొందుతూ చివరగా భగవత్ తత్వం తెలిసిన పెద్దల ఉపదేశం లభిస్తుంది. దాని వలన భగవత్ తత్వం తెలుసుకోగలుగుతాడు.  

తస్యేదముపగాయన్తి
ఆర్షభస్యేహ రాజర్షేర్మనసాపి మహాత్మనః
నానువర్త్మార్హతి నృపో మక్షికేవ గరుత్మతః

భరతుని గొప్ప దనాన్ని చెబుతూ
భరతుని కథ వింటాము గానీ భరతునిలా ఎవరుంటారు. ఆకాశములో గరుత్మంతుడు ఎగురుతున్నాడు కదా అని నాకు రెండు రెక్కలు ఉన్నాయని ఒక ఈగ ఎగరడానికి ప్రయత్నిస్తే ఎలా నవ్వుతామో అలాగే మనమూ మనుషులమే భరతుడూ మనిషే అని మనం ఆయనలా ఉండగలమా


యో దుస్త్యజాన్దారసుతాన్సుహృద్రాజ్యం హృదిస్పృశః
జహౌ యువైవ మలవదుత్తమశ్లోకలాలసః

యవ్వనములో ఉన్నాడు భరతుడు. యవ్వనములో ఉండి మనసుని లాగేసే భార్యా అన్నదమ్ములూ తండ్రీ అందరినీ వదిలివేసి భగవంతుని యందే మనసు లగ్నం చేసాడు. ఇల్లూ వాకిలీ వదిలిపెట్టి మనసులో కూడా ఏమీ కోరకుండా భవంతుని సేవలో ఉన్నాడు. అలా యోగ శాస్త్రం తెలిసి ఆత్మ తత్వం తెలిసి భగవంతునికి సేవ చేయడం యందే లగ్నమయ్యి, భగవంతుడే తన ప్రీతి కొరకు సర్వ వ్యాపారాలు చేయించుకుంటున్నాడని తెలుసుకుని.

యో దుస్త్యజాన్క్షితిసుతస్వజనార్థదారాన్
ప్రార్థ్యాం శ్రియం సురవరైః సదయావలోకామ్
నైచ్ఛన్నృపస్తదుచితం మహతాం మధుద్విట్
సేవానురక్తమనసామభవోऽపి ఫల్గుః



యజ్ఞాయ ధర్మపతయే విధినైపుణాయ 
యోగాయ సాఙ్ఖ్యశిరసే ప్రకృతీశ్వరాయ
నారాయణాయ హరయే నమ ఇత్యుదారం
హాస్యన్మృగత్వమపి యః సముదాజహార

య ఇదం భాగవతసభాజితావదాతగుణకర్మణో రాజర్షేర్భరతస్యానుచరితం స్వస్త్య్
అయనమాయుష్యం ధన్యం యశస్యం స్వర్గ్యాపవర్గ్యం వానుశృణోత్యాఖ్యాస్యత్యభినన్దతి చ సర్వా ఏవాశిష
ఆత్మన ఆశాస్తే న కాఞ్చన పరత ఇతి


 వెనక లేడి శరీరములో ఉన్నప్పుడే ఇదే స్థిత్లో ఉండి ఎప్పుడు మనసులో నారాయణాయ నమః అంటూ ఉండి ఆ లేడి శరీరన్ని విడిచాడు. ఈ భరతుని చరితం విన్న మనకు స్వస్తి, ఆయువూ కీర్తి ధనమూ స్వర్గమూ మోక్షమూ కలుగుతాయి. సమస్త కోరికలూ తగ్గిపోతాయి, మరొకదాన్ని ఇంకోరి నుండి పొందాలనే బాధ తగ్గిపోతుంది. అన్నీ ఇచ్చేవాడు వాడే అని అన్నీ తనకొరకు అనుభవించేవాడు వాడే. 
ఈయన పేరుతోనే మన దేశానికి భారతదేశం అని పేరు వచ్చింది. మన దేశానికి మూలము 1. తాను కాని తనది కాని భౌతిక విషయముల యందు త్యాగం 2. భగవంతుని సేవ యందు సంగమూ. ఈ రెండూ కలవాడు భరతుడు. అందుకే ఆయన పేరుతో మన దేశానికి భారత వర్షమని పేరు వచ్చింది. ఇంత గొప్ప దేశములో పుట్టి మనం ఎలా ఉండాలో జ్ఞ్యాపకం చేయడం కోసమే మనము సంకల్పములో "భరత్ వర్షే " అని అంటాము. ఆయన కుటుంబములో పుట్టిన వారము మనం.