శ్రీమద్భాగవతం ఏకాదశ స్కంధం ఏడవ అధ్యాయం

                 

ఓం నమో భగవతే వాసుదేవాయ

శ్రీమద్భాగవతం ఏకాదశ స్కంధం ఏడవ అధ్యాయం

శ్రీభగవానువాచ
యదాత్థ మాం మహాభాగ తచ్చికీర్షితమేవ మే
బ్రహ్మా భవో లోకపాలాః స్వర్వాసం మేऽభికాఙ్క్షిణః

నీవు నా గురించి ఏమి చెప్పవో నేను అదే చేయాలనుకుంటున్నాను
బ్రహ్మా రుద్రుడూ లోకపాలురూ మళ్ళీ నాలోకానికి నన్ను రమ్మని కోరుతున్నారు

మయా నిష్పాదితం హ్యత్ర దేవకార్యమశేషతః
యదర్థమవతీర్ణోऽహమంశేన బ్రహ్మణార్థితః

సంపూర్ణముగా నేను ఈ లోకములో దేవ కార్యాన్ని ఆచరించాను. ఏ పని గురించైతే బ్రహ్మ ప్రార్థించాడో అది నేను ఆచరించాను

కులం వై శాపనిర్దగ్ధం నఙ్క్ష్యత్యన్యోన్యవిగ్రహాత్
సముద్రః సప్తమే హ్యేనాం పురీం చ ప్లావయిష్యతి

యాదవకులం కూడా శాపముతో త్వరలోనే నాశం కాబోతోంది. పరస్పరం వారిలో వారే కలహించుకుని త్వరలోనే అంతం కాబోతోంది. ఈనాటికి ఏడవ రోజుకి సముద్ర ద్వారకా పురిని ముంచేస్తుంది

యర్హ్యేవాయం మయా త్యక్తో లోకోऽయం నష్టమఙ్గలః
భవిష్యత్యచిరాత్సాధో కలినాపి నిరాకృతః

నేను నీ లోకాన్ని విడిచిపెట్టి వెళ్ళడముతోనే ఇక్కడున్న అన్ని మంగళములూ వచ్చేస్తాయి నాతోనే. నేను వెళ్ళగానే కలి పురుషుడు వస్తాడు. ఈ అన్ని శుభాలనూ నిరాకరిస్తాడు

న వస్తవ్యం త్వయైవేహ మయా త్యక్తే మహీతలే
జనోऽభద్రరుచిర్భద్ర భవిష్యతి కలౌ యుగే

నేను విడిచిపెట్టిన ఈ భూమి మీద నీవు ఉండవద్దు. కలియుగము యందు మానవులు అధర్మం యందు రుచి కలిగి ఉంటారు

త్వం తు సర్వం పరిత్యజ్య స్నేహం స్వజనబన్ధుషు
మయ్యావేశ్య మనః సంయక్సమదృగ్విచరస్వ గామ్

నీవారి యందు, నీ  బంధువులయందూ స్నేహాన్ని విడిచిపెట్టి, మనసు నాయందు లగ్నం చేసి, అంతటా నన్నే చూస్తూ భూమి అంతా పర్యటించు.

యదిదం మనసా వాచా చక్షుర్భ్యాం శ్రవణాదిభిః
నశ్వరం గృహ్యమాణం చ విద్ధి మాయామనోమయమ్

ఈ లోకములో మనసుతో వాక్కుతో కన్నులతో చెవులతో శరీరముతో గానీ గ్రహించబడేదంటా నశించిపోయేదే. ఈ ఒక్క విషయం గుర్తు ఉంచుకుంటే మనకు కోరిక దేనిమీదా పుట్టదు. ఇదంతా నా మాయతో ఏర్పడినది. క్షణ కాలములో నశించేది

పుంసోऽయుక్తస్య నానార్థో భ్రమః స గుణదోషభాక్
కర్మాకర్మవికర్మేతి గుణదోషధియో భిదా

యోగము లేని పురుషునికి రక రకముల భ్రమను కలిగించి గుణ దోషాలను చూపిస్తుంది. కర్మ అకర్మ వికర్మ అనే గుణ దోష బుద్ధితో ప్రవర్తించిన మానవుడు అమంగళాలనూ అశుభాలనూ పాపాలనూ మాత్రమే చేసుకుంటాడు.

తస్మాద్యుక్తేన్ద్రియగ్రామో యుక్తచిత్త ఇదమ్జగత్
ఆత్మనీక్షస్వ వితతమాత్మానం మయ్యధీశ్వరే

నీవు యోగాన్ని, మనసుని నాయందు నిలిపి ఈ ప్రపంచాన్ని నీలో చూడు.సంసారములో మనసు ఉంచు గానీ మనసులోకి సంసారమును రానివ్వకు. జగత్తును ఆత్మలో, ఆత్మను నాలో చూడు

జ్ఞానవిజ్ఞానసంయుక్త ఆత్మభూతః శరీరిణామ్
అత్మానుభవతుష్టాత్మా నాన్తరాయైర్విహన్యసే

మోక్ష జ్ఞ్యానమూ లౌకిక జ్ఞ్యానమూ, ఈ రెండు కలిగి అందరు జీవులకూ ఆత్మగా, ఆత్మానందముతోనే సంతోషింపబడిన మనసు గలవాడవై ఉంటే నీకు ఎలాంటి విఘ్నాలూ రావు. ఆత్మానుభవాన్ని మనసుతో పొంది సంతోషించిన నాడు విఘ్నములు ఉండవు.

దోషబుద్ధ్యోభయాతీతో నిషేధాన్న నివర్తతే
గుణబుద్ధ్యా చ విహితం న కరోతి యథార్భకః

ఈ ప్రపంచం అంతా దోషం అని నిషేదించడం వలన ఈ ప్రపంచాన్ని దాటి వెళ్ళలేవు. నిషేదముతో ఏదీ నివర్తించదు. శిశువుని "ఈ పని చేయకు" అంటే చేయకుండా ఉండలేడు. వేద శాస్త్ర పురాణాలు ఏది చేయమని బోధించాయో అవి మాత్రం చేయలేరు మానవులు.

సర్వభూతసుహృచ్ఛాన్తో జ్ఞానవిజ్ఞాననిశ్చయః
పశ్యన్మదాత్మకం విశ్వం న విపద్యేత వై పునః

సకల ప్రాణులతో మిత్ర భావాన్న్ పెట్టుకుని శాంతుడవై జ్ఞ్యాన విజ్ఞ్యాన నిశ్చయం కలిగి ప్రపంచం అంతా నా స్వరూపముగా ఎవడు చూస్తాడో అలాంటి వాడు ఎలాంటి బాధలనూ కష్టములనూ పొందడు

శ్రీశుక ఉవాచ
ఇత్యాదిష్టో భగవతా మహాభాగవతో నృప
ఉద్ధవః ప్రణిపత్యాహ తత్త్వం జిజ్ఞాసురచ్యుతమ్

ఇలా ఆజ్ఞ్యాపిస్తే మహా భాగవతుడైన ఉద్ధవుడు తత్వం తెలుసుకుందామని ఇలా అన్నాడు

శ్రీద్ధవ ఉవాచ
యోగేశ యోగవిన్యాస యోగాత్మన్యోగసమ్భవ
నిఃశ్రేయసాయ మే ప్రోక్తస్త్యాగః సన్న్యాసలక్షణః

అన్నిటిలో నిన్ను చూడమనీ, గుణ దోషాలను చర్చినవద్దు అని, సకల ప్రాణులతో మైత్రి సలుపమన్నారు, ఇదంతా చూస్తే సన్యాస యోగాన్ని చెప్పినట్లు ఉంది.

త్యాగోऽయం దుష్కరో భూమన్కామానాం విషయాత్మభిః
సుతరాం త్వయి సర్వాత్మన్నభక్తైరితి మే మతిః

సంసారములో ఉండి ఈ త్యాగాన్ని ఎలా చేయాలి. సంసారములో ఉండి సంసారాన్ని ఎలా వదిలిపెట్టాలి. విషయముల యందు మనసు ఉన్న వారు కామనలను విడిచిపెట్టగలరా
నీ యందు భక్తి లేని వారు కోరికలను విడిచిపెట్టుట వల్ల కాదు కదా.

సోऽహం మమాహమితి మూఢమతిర్విగాఢస్
త్వన్మాయయా విరచితాత్మని సానుబన్ధే
తత్త్వఞ్జసా నిగదితం భవతా యథాహం
సంసాధయామి భగవన్ననుశాధి భృత్యమ్

మమ, అహం, నాది నేనూ, అనే రెండిటితో మూడులై , నీ మాయ చే ఏర్పరచిన శరీరమూ శరీర సంబంధుల యందూ మమకారం ఎలా దాటుతారు. సులభముగా చేయమని దేన్ని చెప్పావో అది ఎలా చేయాలో నీ భృత్యునికి చెప్పు

సత్యస్య తే స్వదృశ ఆత్మన ఆత్మనోऽన్యం
వక్తారమీశ విబుధేష్వపి నానుచక్షే
సర్వే విమోహితధియస్తవ మాయయేమే
బ్రహ్మాదయస్తనుభృతో బహిరర్థభావాః

నీవు సత్య స్వరూపుడివి, ఆత్మ ధృక్, అలాంటి నీలాంటి సత్య భోధకుడు సకల ప్రపంచములో ఇంకొకడు ఉండడు. ఉండగా నేను చూడలేదు. ప్రపంచములో ఉన్న అందరూ నీ మాయ చేత మోహించబడేవారు, బ్రహ్మాది దేవతలందూ ప్రపంచమంతా బయటే ఉంది, అన్ని పురుషార్థాలు బయట లభిస్తాయి అని మోహపడతారు.అలాంటప్పుడు సత్యం యొక్క సత్య స్వరూపం చెప్పగలవాడవు నీవు తప్ప మరి ఇంకొకరు లేరు

తస్మాద్భవన్తమనవద్యమనన్తపారం
సర్వజ్ఞమీశ్వరమకుణ్ఠవికుణ్ఠధిష్ణ్యమ్
నిర్విణ్ణధీరహము హే వృజినాభితప్తో
నారాయణం నరసఖం శరణం ప్రపద్యే

చెప్పలేనంత ప్రభావం కల నిన్ను, సర్వజ్యుడివీ, ప్రభువువూ ఐన నీవు, మొక్కబోనటువంటి బుద్ధీ, ఎదురులేనిది నీ లోకం. విరక్తి పొందిన నేను సంసారముతో పాపముతో కష్టముతో తపించబడి ఉన్నాను.
నర సఖా నారాయణా శరణు వేడుతున్నాను

శ్రీభగవానువాచ
ప్రాయేణ మనుజా లోకే లోకతత్త్వవిచక్షణాః
సముద్ధరన్తి హ్యాత్మానమాత్మనైవాశుభాశయాత్

మానవులందరికీ తెలుసు లోకతత్వం. తనతో (ఆత్మతో) తనని ఉద్ధరించుకుంటారు. పాపం నుండీ అమంగళం నుండీ లోక తత్వం తెలుసుకున్న వారు ఉద్ధరించగలరు.

ఆత్మనో గురురాత్మైవ పురుషస్య విశేషతః
యత్ప్రత్యక్షానుమానాభ్యాం శ్రేయోऽసావనువిన్దతే

ఆత్మే గురువూ, బంధ్వూ, ఆత్మే ఉద్ధారకుడు.
చూచిన దానితో ఊహించిన దానితో మనకు ఏది శ్రేయస్సో ఏది మేలు కలిగిస్తుందో తెలుసుకోవాలి. ఈ లోకములో ఎలా నశ్వరమో పై లోకములో కూడా నశ్వరమే.

పురుషత్వే చ మాం ధీరాః సాఙ్ఖ్యయోగవిశారదాః
ఆవిస్తరాం ప్రపశ్యన్తి సర్వశక్త్యుపబృంహితమ్

సాంఖ్య యోగం తెలిసిన వారు నన్ను పురుషుడిగా తెలుసుకుంటారు. సాంఖ్య శాత్రములో నన్ను సర్వ శక్తి సంపన్నుడిగా చూస్తారు

ఏకద్విత్రిచతుస్పాదో బహుపాదస్తథాపదః
బహ్వ్యః సన్తి పురః సృష్టాస్తాసాం మే పౌరుషీ ప్రియా

నేను చాలా దేహాలను సృష్టించాను. ఒక,రెండు మూడు నాలుగు పాదాలు, అనంతమైన పాదాలు, కాళ్ళు లేనివి, ఇలా రక రకాల సృష్టిని చేసాను. అన్ని దేహాలలో నాకు నచ్చిన దేహం ఈ మానవ దేహం.

అత్ర మాం మృగయన్త్యద్ధా యుక్తా హేతుభిరీశ్వరమ్
గృహ్యమాణైర్గుణైర్లిఙ్గైరగ్రాహ్యమనుమానతః

ఇందులో ఉన్న వారే నా గురించి ఆలోచిస్తారు, వెతకడానికి ప్రయత్నిస్తారు. భగవంతుడు ఉన్నాడు, ఉంటాడు అన్న ఆలోచన కలిగేది ఒక్క మానవ దేహములోనే. కారణాలను యోచించి, కూడి విచారించగల బుద్ధి వైభవం మానవ శరీరానికే ఉంది. గుణములతో లింగములతో యోచించ వీలు లేనీ, ఎవరికీ అందనీ, ఎవరికీ అర్థం కానీ, ఎవరూ చెప్పలేని నా తత్వాన్ని, "ఇలాంటిది ఒకటుంది" అని ఊహించడానికి ఆస్కారం ఉన్న దేహం ఒక్క మానవ దేహమే. భగవంతుడు ఉన్నాడు, భగవంతుడు కాపాడతాడు అని తెలుసుకొనే దేహం మానవ దేహం. వేటికీ అందని వాడు ఒకడు ఉన్నాడు అని ఆలోచించగల తెలియగల శక్తి ఒక్క మనావ దేహానికే ఉంది. అనుమానముతో వారు దాన్ని గ్రహిస్తారు.

అత్రాప్యుదాహరన్తీమమితిహాసం పురాతనమ్
అవధూతస్య సంవాదం యదోరమితతేజసః

ఈ విషయములో ఒక ప్రాచీనమైన కథ ఉంది. అది చెబుతున్నాను. యదు మహారాజుకు ఒక అవధూతతో జరిగిన సంవాదాన్ని చెబుతున్నాను.

అవధూతం ద్వియం కఞ్చిచ్చరన్తమకుతోభయమ్
కవిం నిరీక్ష్య తరుణం యదుః పప్రచ్ఛ ధర్మవిత్

ఎక్కడా ఎలాంటి భయమూ లేక సకల ప్రపంచములో సంచరిస్తున్న అవధూతను, యువకున్ని చూచిన, ధర్మం బాగా తెలిసిన యదువు ఇలా అడిగాడు

శ్రీయదురువాచ
కుతో బుద్ధిరియం బ్రహ్మన్నకర్తుః సువిశారదా
యామాసాద్య భవాల్లోకం విద్వాంశ్చరతి బాలవత్

అన్నీ తెలిసిన మీరు కూడా చిన్న పిల్ల వాడి వలే దేనికీ అంటకుండా దేని యందూ మనసు లగ్నం కాకుండా "నేను దేనికీ కర్తను కాను" అన్న భావనతో సంచరిస్తున్నారు ఇంత చిన్న వయసులో. ఇంతటి విజ్ఞ్యానాన్ని మీకు చెప్పిన గురువులెవరు?

ప్రాయో ధర్మార్థకామేషు వివిత్సాయాం చ మానవాః
హేతునైవ సమీహన్త ఆయుషో యశసః శ్రియః

లోకములో మానవులందరూ కూడా ఏదైనా ఒక విషయం తెలుసుకోవాలి అనుకుంటే హేతువునే తీసుకుంటారు. ఇది చేయాలి ఇది చేయకూడదు అన్న విషయాన్ని కార్య కారణ భావముతోనే తెలుసుకుంటారు

త్వం తు కల్పః కవిర్దక్షః సుభగోऽమృతభాషణః
న కర్తా నేహసే కిఞ్చిజ్జడోన్మత్తపిశాచవత్

నీవు సమర్ధుడవూ జ్ఞ్యానివీ దక్షుడవూ సుందరుడవూ, చక్కగా మాట్లాడుతున్నావు. ఇవన్నీ ఉండి కూడా ఏదీ చేయడం లేదు, ఏదీ కోరడం లేదు.
జడుడిలా ఉన్మత్తుడిలా పిశాచములా ప్రవర్తిస్తున్నావు.

జనేషు దహ్యమానేషు కామలోభదవాగ్నినా
న తప్యసేऽగ్నినా ముక్తో గఙ్గామ్భఃస్థ ఇవ ద్విపః

ఇంతమంది లోకములో కామ క్రోధ లోభ మదములతో కాలిపోతున్నారు. ఐనా గంగా ప్రవాహములో ఉన్న ఏనుగులా నీవు ఏ తాపమూ పొందుట లేదు.

త్వం హి నః పృచ్ఛతాం బ్రహ్మన్నాత్మన్యానన్దకారణమ్
బ్రూహి స్పర్శవిహీనస్య భవతః కేవలాత్మనః

ఇంత లోకమూ బాధపడుతూ ఉంటే నీవొక్కడవే ఆనందముగా ఉండడానికి కారణం ఏమిటి
నీవు కేవలాత్మవు, నీకు ఎలాంటి స్పర్శా లేదు. ఒక వస్తువును తాకినా, ఫలనా వస్తువును తాకాను అన్న భావన లేదు.

శ్రీభగవానువాచ
యదునైవం మహాభాగో బ్రహ్మణ్యేన సుమేధసా
పృష్టః సభాజితః ప్రాహ ప్రశ్రయావనతం ద్విజః

బ్రాహ్మణుల యందు భక్తి ఉన్న, మేధావి ఐన యదువు ఇలా గౌర్వముగా అడిగితే, వినయముతో వంగి ఉన్న యదువుతో అవధూత ఇలా చెబుతున్నాడు

శ్రీబ్రాహ్మణ ఉవాచ
సన్తి మే గురవో రాజన్బహవో బుద్ధ్యుపశ్రితాః
యతో బుద్ధిముపాదాయ ముక్తోऽటామీహ తాన్శృణు

ప్రపంచములో మనకు ఎన్ని రకాల గురువులున్నారో మనకు చెప్పే కథ ఇది. ప్రకృతిలో ఉన్న జీవరాశులను జాగ్రత్తగా పరిశీలిస్తే మనకు చాలా జ్ఞ్యానమూ వైరాగ్యమూ కలుగుతాయి.
"నాకు చాలా మంది గురువులున్నారు. బుద్ధితో ఆశ్రయించబడిన గుర్వులు చాలా మందే ఉన్నారు. వారినుండే బుద్ధిని పొంది నిస్పృహతో ఈ ప్రపంచములో తిరుగుతున్నాను. "

పృథివీ వాయురాకాశమాపోऽగ్నిశ్చన్ద్రమా రవిః
కపోతోऽజగరః సిన్ధుః పతఙ్గో మధుకృద్గజః

పృధ్వీఇ ఆకాశమూ వాయువూ జలమూ అగ్ని చంద్రుడు సూర్యుడు పావురమూ అజగరమూ సముద్రమూ పతంగమూ తేనెటీగా ఏనుగు

మధుహా హరిణో మీనః పిఙ్గలా కురరోऽర్భకః
కుమారీ శరకృత్సర్ప ఊర్ణనాభిః సుపేశకృత్

లేడి చేప వేశ్య పక్షీ పిల్లవాడు కన్యా బాణములను తయారు చేసేవాడు సర్పమూ సాలెపురుగూ పట్టుపురుగూ

ఏతే మే గురవో రాజన్చతుర్వింశతిరాశ్రితాః
శిక్షా వృత్తిభిరేతేషామన్వశిక్షమిహాత్మనః

ఈ ఇరవై నాలుగు మందీ నాకు గురువులూ. నేను వీరి వలన ఈ బుద్ధిని పొంది సంచరిస్తున్నాను. వీటి వృత్తులతో నాకు చక్కని విద్య అలవడింది

యతో యదనుశిక్షామి యథా వా నాహుషాత్మజ
తత్తథా పురుషవ్యాఘ్ర నిబోధ కథయామి తే

దేని నుండి ఏ విషయాన్ని తెలుసుకున్నానో దాని చెబుతాను విను.

భూతైరాక్రమ్యమాణోऽపి ధీరో దైవవశానుగైః
తద్విద్వాన్న చలేన్మార్గాదన్వశిక్షం క్షితేర్వ్రతమ్

భూమి  ఎన్ని రకాల ప్రాణులూ ఎన్ని విధాలుగా ఆక్రమించి బాధపెడుతున్నా తన స్వభావం తాను విడిచిపెట్టదు . ఎనభై నాలుగు కోట్ల జీవరాశులు యధేచ్చగా వ్యాపించి తమ స్వార్థాల కోసం ఇంతగా బాధిస్తున్న కొంచెం కూడా క్షోభపడదు. మనను ఎందరు బాధపెట్టినా చలించకుండా ఉండాలి అన్న సంగతి భూమి నాకు బోధించింది.

శశ్వత్పరార్థసర్వేహః పరార్థైకాన్తసమ్భవః
సాధుః శిక్షేత భూభృత్తో నగశిష్యః పరాత్మతామ్

పర్వతం/వృక్షం:
చెట్టు కానీ గుట్ట కానీ తమ కోసం తామెపుడూ బతకలేదు. ఎన్ని రకములుగా ఎందరు  వాడుకున్నా ఇతరులకు ఉపకారం చేయడమే ప్రథాన ఉద్దేశ్యం. పరార్థం కోసం ఈ పుట్టుక అని వారి నుండి నేను నేర్చుకున్నాను. వాటి శిష్యుడనై పరోపకారాన్ని పరార్థ తత్వాన్నీ నేర్చుకున్నాను

ప్రాణవృత్త్యైవ సన్తుష్యేన్మునిర్నైవేన్ద్రియప్రియైః
జ్ఞానం యథా న నశ్యేత నావకీర్యేత వాఙ్మనః

కేవలం ప్రాణం నిలవడానికి మాత్రమే ప్రయత్నించాలి. ఇంద్రియముల పుష్టి కోసం ప్రయత్నించకూడదు. జ్ఞ్యానాన్ని పాడు చేసే వాక్కునూ మనసునూ ఉపయోగించకూడదు.

విషయేష్వావిశన్యోగీ నానాధర్మేషు సర్వతః
గుణదోషవ్యపేతాత్మా న విషజ్జేత వాయువత్

అనేకమైన విషయాలలో ప్రవేశించి, పలు ధర్మాలలో ప్రవర్తించి గుణములూ దోషములూ అంటకుండా ఉండాలి అని నాకు వాయువు నేర్పింది. అన్నిటిలో ఉంటుంది, అన్నిటినీ పెంచుతుంది, అన్నిటికీ ఉపకారం చేస్తుంది, కానీ తాను దేనిలోనూ తగులుకోదు. వాయువు ఉంటేనే మనం బతికిన్వారం అవుతున్నాము. అందరికీ అన్ని రకములుగా వాయువుతోనే ఉపయోగం. నిరంతరం వాయువును మనం వాడుకుంటూ  ఉంటాము. మనకు కావలసిన మేలును చేస్తుంది.ఇన్ని చేసినా తనకంటూ ఏదీ కోరని తత్వాన్ని వాయువునుంచి నేను నేర్చుకున్నాను. అన్ని చేస్తూ కూడా దేని యందూ ఆస్కతి కూడదు అని వాయువు నాకు నేర్పింది.

పార్థివేష్విహ దేహేషు ప్రవిష్టస్తద్గుణాశ్రయః
గుణైర్న యుజ్యతే యోగీ గన్ధైర్వాయురివాత్మదృక్

వాయువు ఈ శరీరములో ప్రవర్తిస్తుంది. ఒక్కో వాయువుకూ ఒక్కో పేరు. హృదయములో ఉంటే ఒక పేరు, నాభిలో ఉంటే ఒక పేరు, కంఠములో ఉంటే ఒక పేరు, ఆవలిస్తే వచ్చేవాయువు ఒకటి, కళ్ళు తెరిస్తే వాయువు ఒకటి, ఇలా శరీరములో ఆయా భాగాలలో ఆయా పేర్లతో వ్యవహరించి ఉండే వాయువు. ఈకడ వ్యాపించిందో ఆ గుణాన్ని అనుసరించి ఉంటుంది కానీ ఆ గుణం ఆ వాయువుకు అంటదు. యోగి కూడా అలాగే ఉండాలి.

అన్తర్హితశ్చ స్థిరజఙ్గమేషు బ్రహ్మాత్మభావేన సమన్వయేన
వ్యాప్త్యావ్యవచ్ఛేదమసఙ్గమాత్మనో మునిర్నభస్త్వం వితతస్య భావయేత్

ఆకాశం లేని పదార్థం లేదు. స్థావర జంగమాలలో ఉంటుంది. బ్రహ్మ భావముతో ఆత్మ భావముతో ఉంటుంది. ఈ రీతిలో అంతటా అన్ని చోట్లా ఉన్నా, దేనిలోనూ ఆకాశం సంగతితో ఉండదు. మునికూడా ఈ ఆకాశ ధర్మాన్ని అవలబించాలి

తేజోऽబన్నమయైర్భావైర్మేఘాద్యైర్వాయునేరితైః
న స్పృశ్యతే నభస్తద్వత్కాలసృష్టైర్గుణైః పుమాన్

తేజస్సు జలమూ అన్నమూ పదార్థాలూ మొదలైనవన్నీ వ్యాపిస్తాయి ఆకాశములో. ఐనా ఆకాశమునకు ఏదీ అంటదు. దేనిదీ అది తాకదు. అదే రీతిలో పురుషుడు కూడా కాలం సృష్టించిన గుణములను అంటి ఉండకూడదు

స్వచ్ఛః ప్రకృతితః స్నిగ్ధో మాధుర్యస్తీర్థభూర్నృణామ్
మునిః పునాత్యపాం మిత్రమీక్షోపస్పర్శకీర్తనైః

జలము సహజముగా పరిశుద్ధము, స్నేహం కలిగి ఉంటుంది (తడుపుతుంది), తీయగా ఉంటుంది, ప్రతీ వారికీ పవిత్రమైనది. జలము అన్నిటినీ పవిత్రం చేస్తుంది. ఏది అంటినా నీరే పోగొట్టాలి. అన్నిటినీ పోగొడుతుంది కానీ దానికేదీ అంటదు. ఇలాంటిదేదీ ఎలా నీటికి లేదో, యోగి కూడా అన్ని దోషాలనూ ఇలా పోగొట్టుకోవాలి

తేజస్వీ తపసా దీప్తో దుర్ధర్షోదరభాజనః
సర్వభక్ష్యోऽపి యుక్తాత్మా నాదత్తే మలమగ్నివత్

అగ్ని అన్నిటినీ తింటుంది, కానీ అగ్నికి ఏ మలమూ అంటదు. ఏది వేసినా తింటుంది. బాధా కోరికా సంతోషం ఉండదు. యోగి ఇలాగే ఉండాలి

క్వచిచ్ఛన్నః క్వచిత్స్పష్ట ఉపాస్యః శ్రేయ ఇచ్ఛతామ్
భుఙ్క్తే సర్వత్ర దాతృణాం దహన్ప్రాగుత్తరాశుభమ్

నివురుగప్పిన నిప్పులా కొన్ని చోట్ల దాగి ఉంటుంది, కొన్ని చోట్ల స్పష్టముగా కనపడుతుంది, కొన్ని చోట్ల యజ్ఞ్య యాగాలలో మనకు మేలు చేస్తుంది. దాత ఏమిచ్చినా తింటుంది. తరువాత రాబోయే పాపాలను తొలగిస్తూ అగ్ని ఇదంతా చేస్తుంది

స్వమాయయా సృష్టమిదం సదసల్లక్షణం విభుః
ప్రవిష్ట ఈయతే తత్తత్ స్వరూపోऽగ్నిరివైధసి

యోగి కూడా అగ్నిలా ఉండాలి. అగ్ని ఎలాంటి కట్టెలో ప్రవేశించినా దగ్ధం చేస్తుంది. పరమాత్మ తాను సృష్టించిన ప్రపంచములో తాను ప్రవేశించి శుద్ధి చేసినట్లుగా సకల పదార్థాలలో అగ్ని ప్రవేశించి శుద్ధి చేస్తుంది.

విసర్గాద్యాః శ్మశానాన్తా భావా దేహస్య నాత్మనః
కలానామివ చన్ద్రస్య కాలేనావ్యక్తవర్త్మనా

చంద్రుడు: ఆయన కొన్నాళ్ళు పెరుగుతాడూ, కొన్నాళ్ళు తరుగుతాడు. కానీ తరిగేదీ పెరిగేదీ ఆయన కళలే కానీ ఆయన కాదు. అది చూచి గర్భాదానం నుంచీ శ్మశానం వరకూ ఉన్న కళలన్నీ శరీరానికే కానీ ఆత్మకు కాదు అని చంద్రుడు చెబుతాడు

కాలేన హ్యోఘవేగేన భూతానాం ప్రభవాప్యయౌ
నిత్యావపి న దృశ్యేతే ఆత్మనోऽగ్నేర్యథార్చిషామ్

అగ్ని యొక్క కాంతి జ్వాల పెరుగుతూ తరుగుతూ ఉంటుంది. అగ్ని మాత్రం అలాగే ఉంటుంది. మాహా వేగం కల కాలముతో ప్రాణులు పుడుతూ గిట్టుతూ ఉన్నా అందులో ఉన్న జీవుడు మాత్రం అలాగే ఉంటాడు

గుణైర్గుణానుపాదత్తే యథాకాలం విముఞ్చతి
న తేషు యుజ్యతే యోగీ గోభిర్గా ఇవ గోపతిః

సూర్యుడు తన కిరణములతో అంతటా వ్యాపించి ఉంటాడు. తన కిరణములతో నీటిని తీసుకుంటాడు నీటిని విడిచిపెడతాడు. ఒక కాలములో తీసుకుంటాడు ఇంకో కాలములో విడిచిపెడతాడు. ఈ సమ్యోగ వియోగాలతో ఎలాంటి సంబధం ఉండదు. అలాగే యోగికి కూడా సత్వాది గుణములతో ఎలాంటి సంబంధం ఉండదు. ఆయా సమయాలలో ఆయా గుణాలను స్వీకరిస్తాడు, విడిచిపెడతాడు. సమయానుగుణముగా తీసుకోవడం విడిచిపెట్టడం సూర్యుడు బోధిస్తున్నాడు

బుధ్యతే స్వే న భేదేన వ్యక్తిస్థ ఇవ తద్గతః
లక్ష్యతే స్థూలమతిభిరాత్మా చావస్థితోऽర్కవత్

సూర్యుడే ఆకాశములో నీటిలో అద్దములో కనపడుతున్నాడు. ఆకాశములో అంత పెద్ద సూర్యుడు అద్దములో చిన్నగా కనపడుతున్నాడు. మనం దేనిలో చూస్తున్నామో అది చిన్నది కానీ సూర్యుడు చిన్న కాదు. చూపేది సూర్యుడే. సుఖం దుఃఖం మైత్రీ ఇవన్నీ శరీరానికే గానీ ఆత్మకు కాదు. ఆత్మ సూర్యునిలా ఉంటుంది.

నాతిస్నేహః ప్రసఙ్గో వా కర్తవ్యః క్వాపి కేనచిత్
కుర్వన్విన్దేత సన్తాపం కపోత ఇవ దీనధీః

ఎక్కడ గానీ దేనితో గానీ ఎక్కువ స్నేహాన్నీ సంబంధాన్నీ ప్రీతిని పెట్టుకోరాదు అని కపోతం చెబుతుంది. పావురం తన భార్యలతో చెట్టు మీద గూడు కట్టుకుని ఉంది.

కపోతః కశ్చనారణ్యే కృతనీడో వనస్పతౌ
కపోత్యా భార్యయా సార్ధమువాస కతిచిత్సమాః

కపోతౌ స్నేహగుణిత హృదయౌ గృహధర్మిణౌ
దృష్టిం దృష్ట్యాఙ్గమఙ్గేన బుద్ధిం బుద్ధ్యా బబన్ధతుః

చూపులను చూపుతో శరీరాన్ని శరీరముతో బంధాన్ని బంధముతో ప్రేమను ప్రేమతో కలిపి

శయ్యాసనాటనస్థాన వార్తాక్రీడాశనాదికమ్
మిథునీభూయ విశ్రబ్ధౌ చేరతుర్వనరాజిషు

తినడం తిరగడం తాగడం పడుకోవడం లేవడం ఇలా అన్ని సంబంధాలతో

యం యం వాఞ్ఛతి సా రాజన్తర్పయన్త్యనుకమ్పితా
తం తం సమనయత్కామం కృచ్ఛ్రేణాప్యజితేన్ద్రియః

ఆడు పావురం ఏది కోరితే అది తీసుకు వస్తుందు. ఇలా పరస్పరం చాలా కాలం కలిసి ఉన్నాక,

కపోతీ ప్రథమం గర్భం గృహ్ణన్తీ కాల ఆగతే
అణ్డాని సుషువే నీడే స్తపత్యుః సన్నిధౌ సతీ

ఈ పావురం పిల్లలు పెట్టగా, ఆ పిల్లలతో కలసి, సుకుమారమైన రెక్కలూ కళ్ళూ మూతులతో ముద్దుగా ఉన్న పావురాలు ప్రేమను మరికాస్త పెంచాయి.

తేషు కాలే వ్యజాయన్త రచితావయవా హరేః
శక్తిభిర్దుర్విభావ్యాభిః కోమలాఙ్గతనూరుహాః

ఆ చిన్న పావురాలు కూత మొదలుపెట్టేసరికి, ఇంకా ఆనందిస్తూ మురిసిపోతూ సంతానాన్ని పెంచుకుంటూ పుత్ర వాత్సల్యాన్ని పెంచుకుంటూ

ప్రజాః పుపుషతుః ప్రీతౌ దమ్పతీ పుత్రవత్సలౌ
శృణ్వన్తౌ కూజితం తాసాం నిర్వృతౌ కలభాషితైః

వాటి మాటలు వింటూ ముద్దు మాటలతో ఆనందిస్తూ కాలం గడిపాక.

తాసాం పతత్రైః సుస్పర్శైః కూజితైర్ముగ్ధచేష్టితైః
ప్రత్యుద్గమైరదీనానాం పితరౌ ముదమాపతుః

స్నేహానుబద్ధహృదయావన్యోన్యం విష్ణుమాయయా
విమోహితౌ దీనధియౌ శిశూన్పుపుషతుః ప్రజాః

ఏకదా జగ్మతుస్తాసామన్నార్థం తౌ కుటుమ్బినౌ
పరితః కాననే తస్మిన్నర్థినౌ చేరతుశ్చిరమ్

స్నేహం బాగా పెరిగాక ఆ పావురల పిల్లలకు ఆహారం తేవడానికి వెళ్ళారు, సరిగ్గా ఆ సమయములో వల తీసుకుని ఒక వేటగాడు ఆ పిల్లలను వలలో వేసి పట్టేసాడు.

దృష్ట్వా తాన్లుబ్ధకః కశ్చిద్యదృచ్ఛాతో వనేచరః
జగృహే జాలమాతత్య చరతః స్వాలయాన్తికే

కపోతశ్చ కపోతీ చ ప్రజాపోషే సదోత్సుకౌ
గతౌ పోషణమాదాయ స్వనీడముపజగ్మతుః

కపోతీ స్వాత్మజాన్వీక్ష్య బాలకాన్జాలసమ్వృతాన్
తానభ్యధావత్క్రోశన్తీ క్రోశతో భృశదుఃఖితా

ఆహారం తీఉస్కుని ఆ రెండు పావురాలూ గూటి వద్దకు రాగా విషయం తెలుసుకున్న ఆడు పావురం దుఃఖముతో ఆ వల వద్దకు వెళ్ళి, వలలో చిక్కుంది దుఃఖముతో
పిల్లలూ భార్యా లేక మగపావురం బాధపడుతూ ఎలా బతకాలీ వీరు లేకుండా అని బాధపడుతూ

సాసకృత్స్నేహగుణితా దీనచిత్తాజమాయయా
స్వయం చాబధ్యత శిచా బద్ధాన్పశ్యన్త్యపస్మృతిః

కపోతః స్వాత్మజాన్బద్ధానాత్మనోऽప్యధికాన్ప్రియాన్
భార్యాం చాత్మసమాం దీనో విలలాపాతిదుఃఖితః

అహో మే పశ్యతాపాయమల్పపుణ్యస్య దుర్మతేః
అతృప్తస్యాకృతార్థస్య గృహస్త్రైవర్గికో హతః

అనురూపానుకూలా చ యస్య మే పతిదేవతా
శూన్యే గృహే మాం సన్త్యజ్య పుత్రైః స్వర్యాతి సాధుభిః

సోऽహం శూన్యే గృహే దీనో మృతదారో మృతప్రజః
జిజీవిషే కిమర్థం వా విధురో దుఃఖజీవితః

తాంస్తథైవావృతాన్శిగ్భిర్మృత్యుగ్రస్తాన్విచేష్టతః
స్వయం చ కృపణః శిక్షు పశ్యన్నప్యబుధోऽపతత్

తం లబ్ధ్వా లుబ్ధకః క్రూరః కపోతం గృహమేధినమ్
కపోతకాన్కపోతీం చ సిద్ధార్థః ప్రయయౌ గృహమ్

ఆలోచించకుండా,, వీరందరూ లేని కుటుంబం నాకెందుకు అని అది కూడా వలలో పోగా
వారందరినీ తీసుకుని వేటగాడు వెళ్ళిపోయాడు.

ఏవం కుటుమ్బ్యశాన్తాత్మా ద్వన్ద్వారామః పతత్రివత్
పుష్ణన్కుటుమ్బం కృపణః సానుబన్ధోऽవసీదతి

నావాళ్ళూ నేను భార్యా పిల్లలూ ఇల్లూ సంసారం అని మురిసిపోవడం అసలు మనసు బయటపడే దాకానే. ఆపద వచ్చేదాకానే అందరూ ప్రేమ గలవారు. ఇలాంటి పావురాల జీవితాన్ని జాగ్రత్తగా గమనిస్తే స్నేహం ప్రేమా బంధమూ ఆసక్తీ, మనను పతనం చేసేవిగా తెలుస్తుంది.
నా కుటుంబం నా కుటుంబం అని తెగ ప్రేమతో పోషించేవాడు కుటుంబముతో కలసి వాడు కూడా బాధపడతాడు.

యః ప్రాప్య మానుషం లోకం ముక్తిద్వారమపావృతమ్
గృహేషు ఖగవత్సక్తస్తమారూఢచ్యుతం విదుః

కాబట్టి ఇలాంటి మానవ జన్మను పొంది కూడా,  పశు పక్షుల్లాగ స్నేహానురాగాలకు బద్ధుడై పతనం కావడం కంటే జుగుప్సితం ఇంకోటి లేదు అని కపోతం చెబుతోంది.

                                              సర్వం శ్రీకృష్ణార్పణమస్తు